Een groendak aanleggen en onderhouden

Hoewel groendaken zo vaak als mogelijk moeten worden overwogen, is het belangrijk om bij de aanleg rekening te houden met enkele voorwaarden.

Twee noodzakelijke voorwaarden voor een groendak:

• Een dakhelling van minder dan 45° (= helling van 100%).
• Een dakplaat die een belasting van minstens 30 kg/m² kan dragen.

Ook de volgende elementen zijn van belang:

• De wettelijke verplichtingen op gewestelijk niveau (GSV, groendak verplicht vanaf 100 m²) of op lokaal niveau (BBP, RPA).
• De maximale belasting die de dakplaat kan dragen.
• De compressieweerstand van het isolatiemateriaal op het dak.
• Het volume dat op het dak moet worden beheerd om geïntegreerd regenwaterbeheer op het perceel te garanderen.
• De behoeften op het vlak van thermische en akoestische isolatie.
• De toegankelijkheid voor toekomstig onderhoud (toegang via het gebouw, via een puntgevel, mogelijke parkeerplaats voor een telescoophoogwerker, veiligheidsvoorzieningen enz.).
• De bebouwingsdichtheid: het algemene belang van een groendak is groter in sterk verstedelijkte gebieden waar er nog weinig stukken volle grond zijn. Groendaken beperken echter in elk geval de effecten van de verstedelijking.
• De concurrentie of synergie met andere systemen: zonnepanelen, regenwaterrecuperatie enz.
• Groene daken vereisen specifieke voorzieningen voor het transporteren en onderhouden van planten, zoals reddingslijnen en vangrails, die stroomopwaarts moeten worden overwogen.

Het belang van groendaken voor de biodiversiteit hangt af van een aantal factoren: de dikte, het type en de korrelgrootte van het substraat, de oppervlakte van het dak, de blootstelling aan zon en wind, de hoogte van het gebouw, de beschikbaarheid van water, het type en de diversiteit van de vegetatie, eventuele verstoringen, de nabijheid van groene ruimten of natuurgebieden enz. Een aantal studies vormen een leidraad bij de sleutelprincipes voor een biodivers groendak.

• Geef de voorkeur aan semi-intensieve en intensieve daken: de dikte van het substraat is een van de belangrijkste factoren voor het bevorderen van de fauna, want bij een dikker substraat kunnen de beplantingengevarieerder zijn.
• Speel met verschillende korrelgroottes: bijen hebben bijvoorbeeld uiteenlopende behoeften en voorkeuren. Halictidae hebben het liefst zanderige substraten, terwijl Andrenidae van kleiachtige en diepe substraten houden.
• Zorg er bij de aanleg van uw groendak voor dat u een verblijfplaats en beschutting biedt voor de bijen, met verschillende materialen en bloeiende planten. Hier hebben alle insecten baat bij.
• Vergroot het oppervlak: hoe groter het groendak, hoe aantrekkelijker! Grotere groendaken houden water beter vast en zijn beter bestand tegen droogte. In de stad zien we evenwel een groot aantal kleine platte daken. Die zouden we systematisch tot groendaken moeten omvormen om hun gecumuleerde oppervlakte te benutten.
• Maaien is de beste methode voor het beheer van intensieve daken. Dit is gunstig voor de diversiteit van de vliesvleugeligen.
• Overweeg de installatie van een sproeisysteem dat u gericht kunt gebruiken in droge periodes. Door het groendak te besproeien, houdt u de beplanting in stand en dat is gunstig voor alle geleedpotigen.

Het gebouw beschermen

De dakbedekking van het gebouw moet systematisch een dakafdichting bevatten (punt 6 op de tekening). Die moet 15 cm boven het zichtbare niveau van het substraat uitsteken (zie TV 244, Buildwise).

De afdichting kan worden gemaakt van synthetische materialen (zoals EPDM), polymeerbitumen zonder herbiciden of vloeistoffen afkomstig van polymeerproducten (polyurethaan, polyester, harsen enz.).

Wanneer de dakafdichting niet als wortelbestendig wordt beschouwd of wanneer de voegen in de dakafdichting niet correct kunnen worden uitgevoerd, is het verplicht om een wortelwerend membraan (punt 5 op de tekening) boven de afdichting aan te brengen.

De aanwezigheid van een wortelwerende afdichting of een wortelwerend membraan kan het risico op aantasting van de dakafdichting en schade aan de dakplaat aanzienlijk beperken . Ook door planten te kiezen die geschikt zijn voor het substraat, beperkt u het risico op schade.

Met deze systemen kan een groendak de levensduur van de dakafdichting aanzienlijk verlengen in vergelijking met een klassieke situatie! De bescherming tegen uv-stralen en grote temperatuurverschillen kan de levensduur verdubbelen, vergeleken met een conventioneel grinddak (40 jaar tegenover 20 jaar).

De toegang tot het dak en de onmiddellijke omgeving beveiligen

Neem de nodige maatregelen om de veiligheid van het personeel te garanderen bij de aanleg en het onderhoud van het dak, overeenkomstig de Codex over het welzijn op het werk en de Niet-bindende praktijkgids voor de tenuitvoerlegging van Richtlijn 2001/45/EG:

• Collectieve beschermingsmiddelen (CBM): reling (recht, schuin of opvouwbaar) en/of gondel uitgerust met een vangrail.
• Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM): helm en handschoenen, heupgordel, valbeveiliging/energieabsorber. Als er geen CBM aanwezig zijn, is een reddingslijn vereist.

Het groendak moet dagelijks 'beveiligd' zijn om de veiligheid van de gebruikers in de omgeving van het groendak te garanderen:

• Tuilijnen om de stabiliteit van de geplante bomen en heesters te garanderen.

Als er geen toegang mogelijk is via het gebouw (toegang via het dak, toegang via een raam erboven ...), moet het gebruik van een telescoophoogwerker worden overwogen. Hiervoor kunt u een parkeerplaats reserveren bij de gemeente (zoals bij een verhuizing).

Zorg er bij de ontwikkeling van een nieuw project voor dat er een goed toegankelijke plaats wordt vrijgehouden voor dergelijke hoogwerkers. Deze plaats kan worden aangelegd met begroeid substraat (zoals een begroeid mengsel van aarde en stenen), zoals bij toegangspunten voor de brandweer.

Het type substraat en de dikte ervan moeten zo worden bepaald dat de maximale belasting die door het dak kan worden gedragen niet wordt overschreden.

Als een intensief of semi-intensief groendak kan worden overwogen (na te gaan aan de hand van de maximale belasting van het dak), is het mogelijk om te voorzien in aangepaste hoeveelheden organisch materiaal die voldoen aan de vereisten van de gekozen beplanting.

Wanneer dit niet haalbaar is en het dak niet volledig semi-intensief of intensief kan zijn, kunnen in samenwerking met een stabiliteitsingenieur specifieke oplossingen worden overwogen om gericht struiken of kleine bomen te planten op een extensief of semi-intensief dak. Om de last van de aanplant van een boom te compenseren, kunt u bijvoorbeeld kiezen voor een heel licht substraat (bijvoorbeeld een mengsel van lichte lavasteen, natuurlijke puimsteen, xyliet en compost) of – als dat niet volstaat – platen van geëxpandeerd polystyreen (EPS of frigoliet).

Als het substraat te alkalisch of zuur is, is het aantal soorten dat u kunt planten beperkt. Kies dus voor een relatief neutraal substraat dat geschikt is voor een breed gamma planten of kies voor planten die geschikt zijn voor zure of juist alkalische bodems. Kiest u voor verschillende soorten substraten, dan is uw dak geschikt voor verschillende plantensoorten en dus ook voor een diverse fauna.

Het maximale percentage organisch materiaal in uw groendak moet voldoen aan de brandpreventienormen. Bij extensieve daken (substraat van minder dan 10 cm dik) mag het percentage organisch materiaal niet meer dan 20% bedragen.

Dat beperkte percentage organisch materiaal helpt de groei van onkruid te voorkomen. Onkruid kan immers concurreren met de aangeplante soorten.

Enkele belangrijke tips om de kracht, levensduur en esthetiek van uw groendak te optimaliseren:

• Kies voor planten die tegen droogte kunnen, vooral als er geen retentie- of automatisch sproeisysteem is (idealiter met regenwater). Zorg dus voor een aangepast plantschema met hulp van een professional.
• Zorg ervoor dat de beplanting geschikt is voor het type groendak u hebt gekozen (dikte van het substraat).
• Houd rekening met de blootstelling van uw groendak aan zon en wind voor een geslaagde beplanting.

Uw dak kan ook een belangrijke rol spelen voor de ontwikkeling van de natuur in de stad, zodat de biodiversiteit alle kansen krijgt:

• Kies voor diverse soorten, ongeacht de dikte van het substraat van uw groendak.
• Geef de voorkeur aan inheemse of aanbevolen soorten die goed bloeien voor bestuivers en vruchten dragen.
• Leg een 'wild dak' aan: zorg voor diverse zones (droge zones, houtstapels, verschillende diktes van substraat, vochtige zones enz.).
• Voor de meest intensieve daken: ga voor verschillende vegetatielagen met verschillende vegetatiehoogtes en creëer harmonieuze overgangen tussen kruidachtige planten, heesters en kleine bomen.

Uw groendak vertraagt de afvloeiing van regenwater en bevordert het geïntegreerd regenwaterbeheer (GRB) op uw perceel. En dat is goed nieuws!

Vanaf een substraat van 10 cm heeft een dak de capaciteit om te absorberen en de evapotranspiratie van frequente regenval (tot 8 mm water) mogelijk te maken. In een jaar tijd kunnen deze daken dus bijna 80% van de regenval in Brussel opvangen (berekend op basis van gemiddelde neerslaggegevens van 2012-2021 op flowbru.be).

Om evapotranspiratie mogelijk te maken en ervoor te zorgen dat de planten overleven, is het noodzakelijk dat u beschikt over een voldoende grote waterreserve in de opslaglaag onder het substraat (zie hieronder).

Hebt u de mogelijkheid om een intensief groendak van minstens 80 cm dik aan te leggen (bijvoorbeeld bij nieuwbouw)? Dan zou dat intensieve groendak ruim 60% van een 'honderdjarige regenbui' kunnen beheren. Zo hoeft er nog slechts 40% te worden opgevangen door het GRB-systeem (zoals een regentuin) voor geïntegreerd regenwaterbeheer op uw perceel.

Onderstaande tabel geeft de hoogtes (H) weer van de waterlaag die kan worden geabsorbeerd afhankelijk van het type groendak. Hoe dikker het substraat, hoe hoger de waterlaag die wordt geëvapotranspireerd/beheerd. Zo ziet u dat een extensief dak ook een rol speelt in het geïntegreerd regenwaterbeheer.

Votre toiture végétalisée peut aussi contribuer à la gestion des eaux pluviales avec une configuration originale, plus durable et tout parfois plus intéressante pour la biodiversité :

• Groen-blauw dak: permanente waterretentie, waardoor het lijkt op een vijver met aangepaste vegetatie (helofyten en hydrofyten). Creëer een zeldzame waterhabitat voor de biodiversiteit in de stad!
• Vochtig groendak: wetlandvegetatie (hygrofyten en helofyten), gerichte permanente of semipermanente waterretentie. Er is een tekort aan dit type habitat in de stad, dus geef dieren die hiervan afhankelijk zijn een kans.
• Groen-bruin dak: ruderale, spontane vegetatie die ontstaat uit zaden die aanwezig zijn in lokaal verzamelde grond. Een duurzame en voorbeeldige optie voor het vergroenen van de natuur in de stad, die ook bijzonder interessant is voor de zwarte roodstaart bijvoorbeeld.Groen-grijs dak: beperkte en verspreide vegetatie op een substraat van grind en zand. Dit type dak kan geschikt zijn voor de nestbouw van de kleine plevier. Dit type dak verschilt van het eenvoudige grinddak (opslagdak) door een meer landschappelijk ontwerp en de toevoeging van biotopen.

• Een 'honderdjarige regenbui' (of met een terugkeertijd van 100 jaar, of TT100) is het equivalent van een neerslagepisode die 4 uur duurt en waarbij 60 mm water valt, en die gemiddeld elke 100 jaar voorkomt.
• De 'terugkeertijd' (TT) verwijst naar de gemiddelde statistische periode in jaren tussen twee neerslagepisodes met een gegeven intensiteit. Hiermee wordt aangegeven volgens welke frequentie een extreme meteorologische gebeurtenis zich gemiddeld voordoet. Een TT10 komt bijvoorbeeld overeen met een zware regenbui die gemiddeld eens in de 10 jaar voorkomt, terwijl een TT20 verwijst naar een soortgelijke gebeurtenis die zich gemiddeld eens in de 20 jaar voordoet.

• De hoeveelheden regenwater worden meestal uitgedrukt in millimeter (mm). Het aantal millimeters komt overeen met het aantal liters water per vierkante meter (l/m²), aangezien een liter water verspreid over een vierkante meter een watervlakte van een millimeter hoog creëert. Als u in uw weerapp een voorspelling ziet van 2 mm regen in 10 minuten, dan betekent dat dat er in 10 minuten tijd 2 liter per vierkante meter zal vallen (of, bij constante intensiteit, 12 liter per uur).

Uw groendak moet systematisch een waterbufferende laag/draineerlaag bevatten. Die moet worden aangebracht boven de afdichtingslaag met een wortelwerende laag en onder het plantensubstraat.

Afhankelijk van het gekozen product (merk en leverancier) is bij de laag of de mat niet noodzakelijk een filterlaag (geotextiel) inbegrepen. Als het geotextiel niet is meegeleverd, zorg er dan zelf voor.

Kies de juiste oplossing naargelang uw type groendak en het beoogde gebruik:

Om ervoor te zorgen dat uw groendak als GRB-systeem functioneert, moet de waterbufferende laag of draineermat een retentiecapaciteit hebben die gelijk is aan de absorptiecapaciteit van het substraat. Deze waarde wordt bepaald in de tabel 'absorptiecapaciteit'.

Aangepast onderhoud en ecologisch beheer

Plan minstens twee controlebezoeken per jaar op uw groendak (zie TV 280 – 'Platte daken', Buildwise) zodat u zeker weet dat alle systemen goed werken. Wat moet er tijdens deze twee inspecties gebeuren?

• Controleer de afvoeren, roosters, debietregelaars, regenpijpen, waterafvoerbuizen, profielen, slabben, schoorstenen enz. en verwijder dode bladeren, mos en andere ongewenste elementen.
• Controleer de toestand van de afdichting.
• Onderhoud de vegetatie eenmaal per jaar (of vaker, afhankelijk van het type beplanting) volgens de principes van ecologisch beheer.

Ecologisch onderhoud van de vegetatie op uw groendak kan tussen 1 en 40 interventies per jaar vereisen, afhankelijk van het type groendak, de aanleg van de site, het beoogde gebruik, de verwachtingen op het vlak van landschapsesthetiek en het type beplanting. Dat onderhoud zal vergelijkbaar zijn met het onderhoud dat in de volle grond wordt uitgevoerd. Alleen de toegangsmiddelen en logistiek zijn anders.

De onderhoudskosten op basis van de principes van ecologisch beheer zijn over het algemeen lager dan of gelijk aan de onderhoudskosten voor klassiek beheer.

De onderhoudswerkzaamheden moeten worden gepland op basis van de gebruikte plantensoorten (vetplanten, bodembedekkers, grassen, tweezaadlobbigen, struiken, bomen enz.).

Er moeten dus specifieke onderhoudsmethodes worden toegepast die dezelfde principes van ecologisch beheer volgen als de onderhoudsinterventies in volle grond, aan de voet van gebouwen, in voor het publiek toegankelijke groene ruimten of in privétuinen.

Voor intensieve groendaken met grote struiken en kleine bomen: 

• Controleer de stabiliteit en de toestand van het verankeringssysteem of de tuilijnen voor de grote planten. Hoek van de tuilijnen: 45 tot 60° (zie TV 229, Buildwise). 
• Houd de kruinen van bomen die het risico lopen om door de wind te worden gegrepen beperkt door de juiste snoeimethodes toe te passen.
• Bescherm de stammen (bijvoorbeeld met rietmatten of riet) om te vermijden dat struiken of bomen die te sterk worden blootgesteld aan wind en zon verbranden of om te vermijden dat ze beschadigd raken bij interventies.

Volg de aanbevelingen op het vlak van brandpreventie op groendaken van meer dan 40 meter lang (zie Martin, Y., 'Brandpreventie bij groendaken', Buildwise, 2011 en TV 229, Buildwise).