Invasieve uitheemse rivierkreeftjes Cherax sp, Faxonius spp, Pacifastacus sp, Pontastacus sp, Procambarus spp.
Leer hoe je invasieve uitheemse rivierkreeftjes in Brussel, die zorgwekkend zijn, kunt herkennen en hoe je ermee moet omgaan.
Belangrijkste kenmerken
Invasieve uitheemse soorten die zorgwekkend zijn voor de Europese Unie Vele soorten staan op de lijst van invasieve uitheemse soorten die zorgwekkend zijn voor de Europese Unie (Verordening EU 1143/2014), andere worden gemonitord vanwege hun invasieve potentieel.
Eén fiche, elf invasieve soorten
Deze fiche behandelt elf soorten in X verschillende geslachten - allemaal invasief en uitheems, maar slechts enkele zijn momenteel gereglementeerd; de andere staan op de controlelijst.
Gereglementeerde soorten
- Roestbruine Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius rusticus) - Verenigde Staten
- Geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius virilis) - Noord-Amerika
- Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft* (Faxonius limosus) - Verenigde Staten
- Californische rivierkreeft (Pacifastacus leniusculus) - Verenigde Staten
- Rode Amerikaanse rivierkreeft* (Procambarus clarkii) - Verenigde Staten
- Marmerkreeft (Procambarus virginalis) - Onbekend
Gemonitorde soorten
- Australische yabby (Cherax destructor) - Australië
- Calicotrivierkreeft (Faxonius immunis) - Noord-Amerika
- Kentuckyrivierkreeft (Faxonius juvenilis) - Verenigde Staten
- Turkse rivierkreeft* (Pontastacus leptodactylus) - Oost-Europa
- Gestreepte Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus acutus) - Noord-Amerika
Observeren, identificeren, ontdekken
Invasieve uitheemse rivierkreeften zijn soorten die per ongeluk of opzettelijk door de mens buiten hun natuurlijke verspreidingsgebied zijn geïntroduceerd en die door hun snelle verspreiding allerlei problemen veroorzaken.
In Brussel vormen ze een groeiende bedreiging voor onze ecosystemen en de biodiversiteit. De effecten daarvan zijn meervoudig:
- Concurrentie met inheemse soorten: alle exotische rivierkreeftsoorten die in België aanwezig zijn, oefenen een sterke concurrentiedruk uit op de Europese rivierkreeft (Astacus astacus), de enige inheemse soort die nog lokaal aanwezig is. Binnengebrachte soorten groeien sneller, worden eerder volwassen en gedragen zich agressiever. Ze maken efficiënt gebruik van voedselbronnen en schuilplaatsen, waardoor inheemse individuen zich niet kunnen vestigen of voortplanten, wat hun achteruitgang versnelt.
- Verandering van aquatische habitats: door constant in de bodem te graven naar voedsel en om holen te maken, brengen deze rivierkreeften heel wat sediment weer naar boven. Dat vertroebelt het water, beperkt de lichtinval in het aquatisch milieu en bevordert het verdwijnen van bepaalde onderwaterplanten die essentieel zijn voor andere soorten. Het verstoort ook paar- en rustgebieden voor vissen en amfibieën, wat hun voortplanting en overleving beïnvloedt.
- Erosie van oevers en schade aan infrastructuur: het graven van tunnels in de oevers en dijken verzwakt de structuren van kunstmatige en natuurlijke waterlopen. Dat kan leiden tot gedeeltelijke instortingen, de onderhoudskosten van waterbouwkundige constructies verhogen en het risico op overstromingen bij hevige regenval vergroten. De gemeenten voelen die impact ook op economisch vlak.
- Verspreiding van ziekten: sommige soorten exotische rivierkreeften dragen de ziekteverwekker Aphanomyces astaci, die verantwoordelijk is voor rivierkreeftenpest. Ze zijn gezonde dragers, met de Australische yabby (Cherax destructor) als opmerkelijke uitzondering, want vatbaar voor deze ziekte, en kunnen deze dodelijke ziekte overdragen op vatbare inheemse soorten. De introductie van slechts één rivierkreeft in een watervlak kan voldoende zijn om een hele populatie inheemse rivierkreeften in enkele weken te decimeren.
- Invloed op de voedselketen: doordat invasieve uitheemse rivierkreeften een grote verscheidenheid aan prooidieren eten, veranderen ze de voedselketen ingrijpend. In het bijzonder kunnen ze de populaties aquatische insectenlarven verminderen, die essentieel zijn als voeding voor vissen en vogels. Op lange termijn kunnen deze verstoringen leiden tot een verarmde lokale biodiversiteit.
De Australische yabby (Cherax destructor) dankt zijn benaming "destructor" aan de veelvuldige ondermijning van oevers en dijken die hij veroorzaakt. Hij komt oorspronkelijk uit Australië, is zeer goed bestand tegen droogte en kan lange tijd overleven in zuurstofarm water of zelfs in de modder. Hij graaft complexe holen tot 2 meter diep, die onderling verbonden zijn door tunnels, waarvan hij de ingang in extreme omstandigheden kan afsluiten.
Levenscyclus
Rivierkreeften die in Brussel aanwezig zijn of kunnen zijn, hebben een vergelijkbare levenscyclus, hoewel de duur en bepaalde details ietwat verschillen naargelang de soort en de omgevingsomstandigheden.
Voortplanting vindt meestal plaats in de late zomer/vroege herfst, tussen september en november. De mannetjes bevruchten de vrouwtjes door een spermatofoor over te brengen: een klein bundeltje spermatozoa waarmee de vrouwtjes later, als de omstandigheden gunstig zijn, hun eieren kunnen bevruchten. Het leggen van de eieren vindt meestal plaats in de lente/vroege zomer. De vrouwtjes dragen de eitjes onder hun buik: ze zitten enkele weken lang vastgehecht aan de pleopoden, kleine pootjes die ook worden gebruikt om te zwemmen en om te voortplanting te vergemakkelijken.
Afhankelijk van de soort kan een vrouwtje enkele tientallen tot meerdere honderden eieren produceren. De incubatie duurt tussen de 2 en 10 weken, afhankelijk van de watertemperatuur.
Nadat ze uit het ei zijn gekropen, blijven de jongen korte tijd aan hun moeder vastzitten tot hun eerste vervelling. Dan worden ze zelfstandig. Die jonge rivierkreeftjes vervellen vaak om te groeien, waarbij de periode tussen de vervellingen steeds langer duurt naarmate ze ouder worden.
Ze worden meestal na 3 tot 12 maanden geslachtsrijp, afhankelijk van de omgevingsomstandigheden en de soort. Sommige soorten, zoals de Australische yabby (Cherax destructor), de roestbruine Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius rusticus) of de kentuckyrivierkreeft (Faxonius juvenilis) kunnen zich meerdere keren per jaar voortplanten, wat een snelle kolonisatie bevordert.
- Waarneembaarheid: Maart tot november
- Eileg: April tot juli
- Voortplanting: September tot november
- Geboorten: Juni tot augustus
- Winterslaap: November tot februari
De marmerkreeft (Procambarus virginalis) is de enige bekende soort rivierkreeft die zich uitsluitend voortplant door klonen: alle vrouwtjes leggen eitjes zonder bevruchting, waardoor ze klonen van zichzelf maken. Eén enkel individu kan dus een hele populatie voortbrengen! Hij werd in 1995 ontdekt in een Duits aquarium, maar zijn oorsprong is nog steeds onbekend. Mogelijk is de rivierkreeft een hybridevorm van andere soorten in gevangenschap. Alle exemplaren die in het wild zijn gevonden, zijn perfecte klonen.
Risico op verwarring
Er kan verwarring optreden tussen bepaalde morfologisch vergelijkbare soorten. Zulke verwarring is mogelijk door gelijkenissen in kleur. Let vooral op het patroon, de vorm van de scharen en de grootte om ze te onderscheiden.
Het is niet belangrijk om te weten hoe je ze van elkaar kunt onderscheiden, aangezien de bestrijdingsmethoden voor alle soorten vergelijkbaar zijn, maar wel om te weten dat ze allemaal invasief zijn.
Belangrijkste fysieke kenmerken om invasieve uitheemse rivierkreeftjes te identificeren
- Kentuckyrivierkreeft (Faxonius juvenilis): Bescheiden grootte (4-7 cm), bruine markeringen zichtbaar op de achterkant van de kop en het borststuk, oranje en zwarte punten van de scharen.
- Geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius virilis): Grote blauwe scharen bedekt met lichtgele knobbels bij volwassen dieren.
- Calicotrivierkreeft (Faxonius immunis): Typisch kleurpatroon in de vorm van twee onregelmatige donkere banden op de buik. Versmalling aan de basis van de beweegbare vinger.
- Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius limosus) De scharen hebben een duidelijke oranje vlek op de zwarte punt. Het lichaam is bruin met roodachtige strepen op de buik.
- Roestbruine Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius rusticus): Bruingroene rivierkreeft met grote scharen en een roestkleurige vlek aan elke kant van het lichaam.
- Californische rivierkreeft (Pacifastacus leniusculus): Groot (12-16 cm). Roodbruin van kleur. De scharen zijn robuust en hebben een turquoise vlek op het kruispunt van de vingers.
- Turkse rivierkreeft (Pontastacus leptodactylus): Beige of bruinachtige rivierkreeft, soms blauwachtig. De scharen en het lichaam hebben dezelfde kleur. Het lichaam is bedekt met kleine stekels.
- Rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii): Rood en zwart van kleur. Spitse scharen met talrijke rode knobbels.
- Gestreepte Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus acutus): Roodachtige rivierkreeft met een donkere driehoek op de rug. De scharen zijn dun en bedekt met donkere en lichtgekleurde knobbels.
- Marmerkreeft (Procambarus virginalis): Een groenige, beige of bruinachtige rivierkreeft met een gemarmerd patroon over het hele lichaam, inclusief de relatief kleine scharen.
- Australische yabby (Cherax destructor): groot, agressief, variërend van groen-beige tot zwart, zeer dikke scharen, glad schild.
Europese rivierkreeft (inheems, afwezig in Brussel)
De inheemse Europese rivierkreeft (Astacus astacus), die slecht werd behandeld en nu zeer zeldzaam is, zou kunnen lijden onder verwarring met exotische rivierkreeften in gebieden waar hij nog voorkomt.
Voor zover we weten is hij niet (meer) aanwezig in Brussel. Hij komt nog af en toe voor in het westen van het land (rond Doornik), in het zuidwesten (vooral in het natuurpark Viroin-Hermeton) en in het oosten (vooral in het natuurpark van de Twee Ourthes en het natuurpark van de Bronnen).
Rol in het ecosysteem
Jonge rivierkreeften voeden zich voornamelijk met vegetatie, organisch afval, verschillende organismen (microalgen, bacteriën, schimmels, enz.) die zich vasthechten aan onderwateroppervlakken en kleine waterprooien. Volwassen dieren daarentegen zijn omnivoren, maar eerder carnivoren: ze eten waterinsecten, weekdieren, wormen, amfibie-eieren, jonge vissen en zelfs kadavers.
De vrouwtjes leggen meerdere tientallen tot meerdere honderden eitjes, die ze met kleverige draden aan de onderkant van hun buik vastmaken. De eitjes blijven daar vastzitten tot ze uitkomen. De jonge rivierkreeften blijven er nog een paar dagen voordat ze loskomen en aan hun vrije leven beginnen.
Uitheemse rivierkreeften koloniseren een breed scala aan aquatische omgevingen, waaronder kunstmatige omgevingen zoals bezinkingsbassins en kanalen in de stad. Ze houden van stilstaand of langzaam stromend water dat rijk is aan vegetatie en goed is blootgesteld aan de zon, evenals rivieren en beken met een stenige bodem. Sommige soorten, zoals de Rode Amerikaanse rivierkreeft, zijn in staat om tijdelijk buiten het water te overleven, vooral wanneer ze van het ene watervlak naar het andere gaan. Ze kunnen 3 tot 4 km per nacht buiten het water afleggen dankzij hun weerstand tegen uitdroging
Beheersmaatregelen
Uitheemse rivierkreeften: wat kunnen we doen?
Uitroeien wanneer dat nog mogelijk is
Wanneer een soort nog maar net is opgedoken en nog niet wijdverspreid is, kunnen we streven naar totale uitroeiing: snel handelen om alle bekende populaties uit te roeien, voordat ze zich verspreiden. Dat vraagt:
- Een goede kennis van de gebieden waar ze invasief zijn.
- Een snelle, goed gecoördineerde reactie.
- Adequate menselijke en technische middelen.
Overlast verminderen
In gebieden waar ze sterk invasief zijn, kunnen we proberen om:
- De populatie te verminderen, zelfs als we ze niet kunnen uitroeien.
- De impact op biodiversiteit, oevers en infrastructuur beperken Deze strategie is van toepassing op de lange termijn.
Insluiten waar het te laat is
Wanneer de soort al sterk aanwezig is in bepaalde gebieden, kunnen we nog steeds handelen:
- Door populaties lokaal onder controle te houden (vangen, tijdelijk droogleggen, enz.).
- Door hun verspreiding naar andere, nog ongerepte gebieden te beperken.
Kwetsbare gebieden beschermen
Zelfs als de soort elders voorkomt, kunnen we bepaalde gebieden vrij van rivierkreeftjes houden ("schuilplaatsen"), zoals:
- Beschermde natuurgebieden.
- Habitats van plaatselijk bedreigde soorten Op deze locaties worden speciale inspanningen geleverd om introductie op elke manier te voorkomen.
Werkwijzen
- Intensieve vangst (fuiken, netten) om regelmatig individuen te vangen
- Leegpompen of droogleggen van watervlakken om rivierkreeftjes te elimineren in duidelijk afgebakende gebieden die zijn omgeven door fysieke barrières, waardoor de dieren niet kunnen migreren
- Regelmatige opvolging gedurende meerdere jaren om verdere invasie te voorkomen
- Aansterking van natuurlijke predatoren (snoeken, alen, reigers, enz.), met name door de omgeving te diversifiëren
- Actieve bewaking van naburige locaties om nieuwe uitbraken op te sporen
In sommige gevallen vereisen uitroeiings- of controletechnieken de tussenkomst van professionals, vooral in beschermde gebieden of gebieden van groot ecologisch belang.
Slecht toegepast beheer kan de situatie verergeren door de verspreiding te faciliteren.
En wat kun je zelf doen?
-
Laat nooit rivierkreeftjes vrij in de natuur.
Zelfs die uit een aquarium of privévijver verstoren het evenwicht van onze aquatische milieus. -
Blijf op de hoogte en deel de informatie.
Kom meer te weten over de risico's van exotische soorten en sensibiliseer vissers, aquariumhouders en je naasten. -
Meld elke verdachte waarneming.
Maak een duidelijke foto van het dier en noteer de plaats en datum. Geef die informatie door via speciale platforms (bv. iNaturalist, Observations.be) of via de mobiele applicaties Obsidentify, (App Store / Play Store), ObsMapp of iObs, of neem contact op met de lokale autoriteiten (Département de la Nature et des Forêts (DNF) voor Wallonië, Leefmilieu Brussel (LB) voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Agentschap Natuur & Bos (ANB) voor het Vlaams Gewest). -
Handel verantwoord.
Gebruik geen rivierkreeften als levend aas, maar kies voor alternatieven die veilig zijn voor het milieu.
Leer hoe je mee invasieve uitheemse rivierkreeftjes op het terrein kunt controleren door middel van burgerwetenschap
Bioveiligheid: Aphanomycose (kreeftenpest)
Aphanomycose is een zeer besmettelijke schimmelziekte veroorzaakt door de ziekteverwekker Aphanomyces astaci. De ziekte veroorzaakt een aanzienlijke sterfte bij Europese rivierkreeften, maar invasieve uitheemse soorten zijn vaak gezonde dragers, met als opmerkelijke uitzondering de Australische yabby (Cherax destructor) die vatbaar is voor deze ziekte.
De schimmel (oomycete) tast zacht weefsel aan en veroorzaakt bij vatbare soorten letsels, coördinatieproblemen en de dood. Als gevolg storten de inheemse rivierkreeftpopulaties in vele gebieden van Europa in.
Algemene maatregelen
- Vang geen rivierkreeftjes tenzij je daar toestemming voor hebt.
- Vervoer nooit levende rivierkreeftjes van de ene naar de andere locatie.
- Laat nooit rivierkreeftjes uit aquaria of visvijvers vrij in de natuur.
- Ontsmet alle materiaal dat in waterlopen wordt gebruikt (laarzen, netten, emmers, enz.) met een ontsmettingsmiddel met schimmeldodende werking.
- Vermijd alle werkzaamheden die hun verspreiding kunnen bevorderen (legen, ruimen, graven van grachten) zonder speciale voorzorgsmaatregelen te nemen.
- Raak een dode rivierkreeft nooit met je blote handen aan.
- Neem contact op met Leefmilieu Brussel bij een onverklaarbare sterfte in een watervlak.
- Als je een specimen moet vervoeren voor analyse:
- Bewaar dat in een dubbele gesloten plastic zak.
- Zet die zak in de koelkast (niet in de vriezer).
- Noteer de plaats en datum van waarneming.
Partner
Met de steun van het LIFE RIPARIAS-project
CC BY NC
.jpg)