De aziatische hoornaar is een invasieve exotische soort die gezondheids- en veiligheidsrisico's kan veroorzaken, vooral wanneer nesten zich dicht bij infrastructuur bevinden (paden, woningen, scholen, enz.). De druk die het uitoefent op insecten, met name honingbijen, vereist de uitvoering van maatregelen voor het beheer van de soort die gecoördineerd moeten worden om hun mogelijke negatieve impact op het milieu te verminderen.
Het juridisch kader voor het beheer van de Aziatische hoornaar is complex. Een Brusselse ordonnantie (wet) zal in 2024 worden aangenomen om het Europese recht uit te voeren, aangezien de soort onderworpen is aan Verordening 1143/2014.
Bij gebrek aan wetgeving die momenteel kan worden geactiveerd en bij gebrek aan zeer duidelijke wetenschappelijke gegevens over de effectiviteit van de reeds door vrijwilligers uitgevoerde acties, is een werkingskader voorgesteld om negatieve neveneffecten te vermijden.
De maatregelen die in deze fiche worden voorgesteld, zijn die welke voorlopig zijn toegestaan in 2024. Laatste update: mei 2024 (volgende update gepland voor eind juni).
Voordat je verder gaat, zorg ervoor dat je onze specifieke fiche over de Aziatische hoornaar grondig leest. Deze bevat belangrijke informatie over de soort, het nest, de kenmerken en het gedrag.
Het is vooral belangrijk om de Aziatische hoornaar te kunnen herkennen en niet te verwarren met andere inheemse soorten, met name de Europese hoornaar.
Iedereen kan bijdragen aan het verhogen van de informatie over de aanwezigheid en overvloed van Aziatische hoornaars in het Brussels Gewest, vooral dankzij de tools voor burgerwetenschap. Deze gegevens stellen ons in staat om trends te evalueren in de evolutie van de populaties van dit exotische insect dat zich in het proces van naturalisatie bevindt.
Kijk om je heen tijdens je wandelingen. Aziatische hoornaars zijn opportunistische insecten die de voorkeur geven aan overvloedige voedselbronnen. Ze worden vaker waargenomen rond 'all-you-can-eat'-buffetten zoals bij bijenkasten van honingbijen, grote nesten van wilde bijen, boomgaarden en fruitbomen met zeer rijp fruit (appels en peren), grote bloeiende planten aan het einde van het seizoen (bloeiende klimop, Gewone sneeuwbes).
Na het vangen van zijn prooi hangt de hoornaar zich op om het gevangen insect uit te snijden en alleen het borststuk over te houden (rijk aan eiwitten). Het kan ook gewoon drinken of een zoete vloeistof verzamelen.
Het is niet ongewoon dat de hoornaar een beetje rondvliegt voordat hij terugkeert naar het nest. Visuele tracking kan dus een indicatie geven van de locatie van het nest, maar effectieve tracking vereist coördinatie en specifieke apparatuur.
Registreer je observaties op het platform waarnemingen.be of via de bijbehorende apps: Obsidentify (iOS & Android), iObs (iOS) ou ObsMap (Android).
Indien veilig mogelijk, neem een foto van het insect om bij de melding te voegen, wat vaak helpt bij de identificatie. Voeg eventueel contextuele informatie toe.
Als het om een nest gaat, geef dan specifiek aan dat het een nest is: anders wordt de waarneming beschouwd als een geïsoleerd individu. Deze melding leidt echter niet tot een interventie van hulpdiensten!
De andere regio's profiteren ook van registraties via de platforms observations.be en iNaturalist. De gegevens worden bovendien samengevoegd in online cartografische tools. Het Brussels Gewest werkt aan vergelijkbare tools.
Een van de meest toegepaste interventies is het vangen van de stichtende koninginnen, de jonge vrouwtjes die uit de winterslaap komen om nieuwe nesten te bouwen.
De daadwerkelijke effectiviteit van deze praktijk is niet duidelijk aangetoond, maar gegevens suggereren dat een vangst die selectief genoeg is, gedurende een zeer lange periode (gedurende de toegestane maanden, maar herhaald elk jaar gedurende meerdere jaren) lokaal kan bijdragen aan het verminderen van de dichtheden van Aziatische hoornaars.
Maatregelen bestaan om "bijvangsten" (niet-doelsoorten van het vangen) tot een minimum te beperken door de selectiviteit van de val en zijn aantrekkelijke vloeistof (lokstof) te vergroten en door deze gedurende bepaalde perioden uit te voeren.
Wetenschappers zijn het erover eens dat ongereguleerde voorjaarsvangsten daarentegen verwoestend zijn voor inheemse insecten: de meeste "zelfgemaakte" vallen (vaak verdrinkingsvallen zoals traditionele wespenvallen) en zelfs sommige commerciële vallen vangen meer dan 95% andere insecten dan Aziatische hoornaars, waaronder jonge koninginnen van hommels of gewone wespen. Voor deze soorten kan het effect zelfs erger zijn dan de predatie van de Aziatische hoornaar, die later in het seizoen plaatsvindt wanneer hommel- en wespenkolonies goed zijn gevestigd!
Gebruik uitsluitend fysiek selectieve vallen, dat wil zeggen vallen die het risico minimaliseren dat insecten van een andere grootte dan de Aziatische hoornaar vast komen te zitten: de grotere insecten zouden niet naar binnen moeten kunnen, terwijl de kleinere er wel uit zouden moeten kunnen komen. Ze hebben dus gaten van verschillende diameters om de insecten te "filteren".
En alleen "droge" vallen of vallen uitgerust met anti-verdrinkingssystemen waarbij voorkomen wordt dat alle insecten erin verdrinken: spons of zaagsel gedrenkt (de voorkeur heeft) en/of fysieke scheiding door middel van een kleine rooster (mazen: 3 mm) tussen de vloeistof en het gebied waar de grotere insecten vast komen te zitten.
Verdrinkingsvallen, "flessenvallen" en "klokvallen" kunnen niet worden gebruikt.
En alleen "droge" vallen of vallen uitgerust met anti-verdrinkingssystemen waarbij voorkomen wordt dat alle insecten erin verdrinken: spons of zaagsel gedrenkt (de voorkeur heeft) en/of fysieke scheiding door middel van een kleine rooster (mazen: 3 mm) tussen de vloeistof en het gebied waar de grotere insecten vast komen te zitten.
Praktisch alternatief: "sombrero" deksels verkrijgbaar in online winkels die op verschillende soorten potten worden geschroefd (let op de diameter van de pot).
Zorg ervoor dat de val ligt en gebruik een anti-verdrinkingssysteem (absorberend) om te voorkomen dat niet-doelwitinsecten sterven.
Het is ook mogelijk om plannen voor een 3D-printer te downloaden.
Gebruik als lokmiddel een mengsel van gelijke hoeveelheden (1/1/1) bier, bruin bier of shandy (sneeuwwitje) + witte wijn of rode wijn + rood fruit siroop (grenadine, cassis...).
Meng deze ingrediënten en bewaar ze koel zodat je regelmatig de val kunt bijvullen.
Het gebruik van commerciële aasproducten (in flessen of blikken) kan overwogen worden, maar lijkt niet noodzakelijk.
Vallen zijn apparaten met een beperkte ruimtelijke effectiviteit: hun aantrekkingskracht strekt zich alleen uit tot de insecten die zich binnen een beperkt bereik bevinden. Een effectief netwerk zou in het Brussels Gewest verschillende duizenden vallen vereisen, met een interval van ongeveer elke 300 meter.
Om deze reden wordt vangen niet beschouwd als een levensvatbare territoriale strategie, maar als een preventieve maatregel ter bescherming van locaties die al te maken hebben met aanzienlijke aanvallen.
Wanneer gerechtvaardigd door de aanwezigheid van de Aziatische hoornaar, kunnen vallen worden geïnstalleerd:
In parken en openbare ruimtes (buiten Natura 2000-gebieden), vraag toestemming aan het beheerorgaan (gemeente of Leefmilieu Brussel). De toestemming wordt bij voorkeur verleend aan collectieven of verenigingen die de coördinatie van vrijwilligers kunnen verzekeren.
De periode voor het vangen van de stichtende hoornaars is moeilijk te bepalen omdat deze zo kort mogelijk moet zijn en de data variëren van jaar tot jaar, afhankelijk van veranderende weersomstandigheden. Over het algemeen wordt aangenomen dat het voorjaarsvangen niet langer dan 6 weken zou moeten duren, afhankelijk van de startdatum van de operaties.
Voor het Brussels Gewest zijn de vastgestelde data principieel alleen van 15 maart tot 1 mei.
Het is echter mogelijk om vanaf 20 februari te beginnen met het plaatsen van vallen, bij droog weer als de dagtemperaturen gedurende meerdere dagen 12°C of hoger bereiken op basis van de voorspellingen van het KMI. Aziatische hoornaars zijn minder actief bij grijs, vochtig of regenachtig weer.
Het groene licht moet worden bevestigd door de coördinatoren van de val op basis van de vangsten in de referentievallen. Vertrouw op officiële aankondigingen.
Stop met vangen wanneer je begint met het vangen van koninginnen van de Europese hoornaar, die wat later in het seizoen tevoorschijn komen.
Als je merkt dat je val andere insecten vangt (in veel grotere hoeveelheden dan Aziatische hoornaars) en/of als je geen Aziatische hoornaars vangt ondanks visuele aanwezigheid, verplaats de val dan en controleer deze elke 1 tot 2 dagen. Als het probleem aanhoudt, verwijder dan de val: de negatieve impact ervan is groter dan de bijdrage aan de bestrijding van de Aziatische hoornaar.
In 2024 zal het CRA-W een experimenteel protocol testen met de hulp van verschillende honderden imkers en vrijwilligers. De onderzoekers stellen een dekselmodel voor (in 2 te vergelijken kleuren: rood en geel) dat op een pot honing (of jam) wordt geschroefd. De pot moet gevuld zijn met een bio-absorberend materiaal (zaagsel, om verdrinking te voorkomen) en een lokmiddel op basis van grenadine. De vrijwillige deelnemers aan de studie moeten de val om de 2 dagen controleren en hun resultaten doorgeven via een online formulier.
Het dekselmodel is beschikbaar voor 3D-printing (afhankelijk van het type pot dat wordt gebruikt).
Een tweede fase van vangen kan eventueel in de zomer en het late seizoen worden overwogen. Hierbij gaat het vooral om het beschermen van gevoelige locaties tegen predatie (massavangsten) in de tweede helft van de zomer, en mogelijk het vangen van reproductieve individuen en toekomstige stichtende hoornaars aan het begin van de herfst.
Vanwege het risico op het vangen van vele andere soorten gedurende de zomerperiode, moet dit type vangen worden beperkt:
Tijdens de zomer richten de behoeften van het nest zich meer op het zoeken naar eiwitten, maar eiwitrijke aas (vleesresten, vis, garnalenkoppen...) kunnen veel vliegen aantrekken en zeer onaangenaam ruiken. Het wordt aanbevolen om door te gaan met het gebruik van zoet aas, waarvan de aantrekkelijkheid zal toenemen aan het einde van het seizoen.
De Aziatische hoornaar heeft een relatief beperkt actiegebied, maar dit kan soms uitstrekken tot enkele kilometers (ongeveer 2000 meter) rondom het nest. Het lokaliseren van een nest blijft lastig, vooral in complexe omgevingen zoals de stad (met veel gesloten eilanden, enz.). Er zijn methoden om hoornaars te volgen en zo geleidelijk aan de nesten te lokaliseren. Deze methoden moeten worden uitgevoerd als onderdeel van gecoördineerde praktijken met de referentiegroepen.
Om Aziatische hoornaars te markeren en ze te kunnen volgen:
Gebruik van een markeerbuis Als een Aziatische hoornaar naar het lokmiddel komt:
Gebruik een markeerbuis met zuiger (bijenteeltproduct voor het markeren van koninginnen; verkrijgbaar bij imkerwinkels voor ongeveer 4 à 5 €). Plaats de markeerbuis op de lont: de hoornaar zal instinctief naar de hemel vliegen. Plaats de zuiger over de opening van de buis door deze voorzichtig van onderaf te sluiten.
Als een Aziatische hoornaar naar het lokmiddel komt:
Duw voorzichtig de zuiger naar beneden om de hoornaar onder het rooster te klemmen, met het borststuk naar boven. De hoornaar richt zich spontaan naar de hemel, dus het is gemakkelijker om van onder naar boven te werken (met het rooster naar boven).
Zodra hij goed gepositioneerd is, gebruik de marker of plak een merktablet voor koninginnen op het borststuk van de hoornaar (met wat was).
Rekenregel
Meet de tijd tussen twee bezoeken minstens 5 keer om de meting betrouwbaarder te maken. Na 5 of 6 keer wordt de route rechtlijniger en de vliegtijd preciezer.
Uw kunt de straal waarbinnen het nest zich bevindt (afstand) berekenen met de volgende regel: 1 minuut tussen twee bezoeken = 100 meter afstand tot het nest.
Als de hoornaar elke 6 minuten terugkomt, bevindt het nest zich waarschijnlijk op ongeveer 600 meter afstand, in de waarschijnlijke richting van de hoornaar zijn vlucht.
Met meerdere vallen is het dus mogelijk om met meer of minder precisie de mogelijke locatie van een nest te bepalen.
Het is mogelijk om de detectie van nesten te verbeteren door gevangen hoornaars van het ene lokmiddel naar het andere te verplaatsen, dat in de richting van hun vliegroute is geplaatst. Deze manipulatie vereist een aantal herhalingen voordat resultaten worden waargenomen.
Echter, het verplaatsen van gereguleerde invasieve exotische soorten is niet toegestaan: deze methode vereist specifieke vergunningen van Leefmilieu Brussel. Zonder vergunning, gebruik alleen de eenvoudige methode.
Bij het waarnemen van een nest van de Aziatische hoornaar:
Probeer nooit zelf een nest te vernietigen dat groter is dan een kleine ballon (~20cm)! Vanwege het aantal hoornaars, de positie van het nest (vaak hoog) en de lage capaciteit en effectiviteit van producten die in de detailhandel verkrijgbaar zijn, loopt u het risico ernstig gewond te raken.
Als het nest nog erg klein is en gemakkelijk te verwijderen (zonder een ladder of trapje te gebruiken), is het mogelijk om het na zonsondergang te vernietigen door de ingang met een groot stuk watten af te sluiten en het te omwikkelen met een dikke plastic zak of meerdere lagen cellofaan. Verwijder het nest en sluit de zak luchtdicht af. Plaats het vervolgens twee of drie dagen in de vriezer om alle insecten te doden. Draag handschoenen voor de veiligheid en werk niet alleen.
Nadat het nest dood is, kan het worden weggegooid in een witte vuilniszak, die zal worden verbrand. Het plastic kan worden hergebruikt of gerecycled via de blauwe zak.
Het neutraliseren van Aziatische hoornaarnesten helpt hun directe impact te beperken, en als de actie vroeg genoeg plaatsvindt (vóór oktober), beperkt het de verspreiding van stichtende vrouwtjes die het volgende jaar nieuwe nesten kunnen stichten.
Door in de zomer meer nesten te detecteren, kunnen meer nesten worden geneutraliseerd.
Dit is echter geen garantie voor effectieve controle van de hoornaarpopulatie het volgende jaar, wat de autoriteiten doet besluiten om een "defensieve" aanpak te bevorderen: bij gelijke middelen is het dus het beste om de neutralisatie van de meest zorgwekkende nesten voor de menselijke gezondheid te prioriteren.
Neutralisatie kan alleen worden uitgevoerd door professionele ongediertebestrijders die een specifieke opleiding hebben gevolgd.
Als het nest zich binnen 7 meter van een woningingang (deur, raam, ventilatie...), een balkon, een terras, een speelplaats of een andere regelmatig bezochte ruimte bevindt, is het neutraliseren van het nest zeker een prioriteit!
In geval van een echte noodsituatie, bijvoorbeeld als de hoornaars in groep aanvallen, als het nest op een plek zit waar je niet omheen kunt, zoals een huisdeur, of een andere onvermijdelijke situatie, bel de brandweer (112) voor een snelle interventie.
Bij afwezigheid van een noodsituatie, bijvoorbeeld als je het nest kunt vermijden (achtertuin, garage, schuur...) en/of als het nest laat ontdekt wordt en tot nu toe geen problemen heeft veroorzaakt (meerdere maanden van stille coëxistentie), zijn brandweerinterventies sinds 2024 betalend en duurder dan via bedrijven.
Wij raden u daarom aan contact op te nemen met een particuliere bestrijder.
Brandweerinterventies kunnen in rekening worden gebracht als het geen dringende interventies betreft.
Als het nest zich op meer dan 7 meter van de eerder genoemde gevaarlijke gebieden bevindt en zich in potentieel bezochte ruimtes bevindt (achterin een grote tuin, achteraan een schuur...) en geen groot risico vormt, schakel dan een professioneel ongediertebestrijdingsbedrijf in. Zorg ervoor dat de professionals zijn opgeleid in de bestrijding van de Aziatische hoornaar.
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ontwikkelt een kader voor de interventie van professionals uit de private sector. In afwachting daarvan kunt u een beroep doen op in Vlaanderen of Wallonië opgeleide bedrijven.
Nesten hoog in de bomen (bossen, parken), nesten op ontoegankelijke terreinen (braakliggende terreinen, woeste gronden) of in elke andere weinig risicovolle situatie hoeven niet noodzakelijk geneutraliseerd te worden als technische beperkingen een gemakkelijke interventie niet toelaten.
De impact van Vespa velutina op honingbijen is niet zozeer te wijten aan directe predatie (het aantal geconsumeerde bijen), maar aan de verlamming van het aangevallen volk. De hoornaar in de lucht of bij de ingang van de korf produceert een geurige dreiging (feromonen) die de bijen stress bezorgt en andere hoornaars aantrekt, waardoor het fenomeen wordt verergerd.
Het is daarom belangrijk om de stress van het volk te verminderen. Er zijn technische oplossingen beschikbaar, met name "beschermkooien" die fysiek hoornaars filteren, maar op voldoende afstand van het ingangsgat van de korf.
Valbeschermers combineren een klassieke beschermkooi met een fysiek selectie-gebaseerd vangapparaat zonder lokmiddel: alleen de directe predatoren van de bijenkorf worden getarget.
De methode maakt vrije bewegingen mogelijk voor bijen, koninginnen en mannetjes.
Meer informatie over valbeschermers is te vinden op de website van de SRABE. Bekijk een voorbeeld van een tutorial op de blog van een imker.
Harpen zijn apparaten die bestaan uit geëlektrificeerde metalen kabels die Aziatische hoornaars doden die rond de bijenkorven vliegen. De afstand tussen de kabels is afgestemd om bijen door te laten, maar wel contact te maken met de vleugels van de hoornaar tijdens de vlucht.
Er zijn verschillende modellen beschikbaar, met voeding via een stopcontact of via een zonnepaneel.
