Europese hoornaar _{Vespa crabro}

Ontdek deze inheemse sociale wesp, die door velen gevreesd wordt, maar niettemin een nuttige en waardevolle bondgenoot is voor imkers.

Belangrijkste kenmerken

Latijnse naam Vespa crabro

Familie Vespideae

Subgroep Wespen

Landschap Plattelandsstad • Bosstad

Beschermingsstatus Kan overlast veroorzaken
Niet beschermd.

Oorsprong Inheems

Grootte 1.8 (ouvrière), 2.5 (mâle) tot 3.5 (reine), 2.5 (ouvrière), 2.8 (mâle) cm

Zeldzaamheid, overvloed Occasioneel

Gewicht 0.5 g

Levensduur 1 jaar

Observeren, determineren, ontdekken

De Europese hoornaar is de grootste sociale wesp in onze streken. U herkent hem aan zijn indrukwekkende, zoemende vlucht en aan zijn contrasterende kleuren die gevaar aangeven: tinten geel, rood en zwart.

Het achterlijf is helder geel, met zwarte patronen vergelijkbaar met die van wespen. Het wordt oranje bij de overgang naar het harige, zwarte borststuk, soms met roodachtige vlekken, die soms een roodachtige V vertoont. De poten zijn oranjebruin (in tegenstelling tot de Aziatische hoornaar met gele poten), met rode uiteinden, en de vleugels zijn rokerig van kleur.

Het achterste gedeelte van de kop is roodachtig achter de ogen, met een geel gezicht en bruinrode antennes.

Wist u dat?

In tegenstelling tot andere wespen en de Aziatische hoornaar is de Europese hoornaar ook actief na zonsondergang. Zijn schemerige tot nachtelijke gewoonten maken hem een roofdier van nachtvlinders, en een mogelijke bondgenoot van imkers in de strijd tegen de wasmot (Galleria mellonella), een kleine mot waarvan de larven de raten van de bijenkorf vernielen.

Close-up van een Europese hornhaar. — *© Jasmin777, Pixabay*

Een Europese hoornaar likt het sap uit een dennenboom. — *© Peter Meininger, Saxifraga*

Levenscyclus

De Europese hoornaar produceert slechts één generatie per jaar. Na de paring in de herfst brengen de toekomstige stichtende koninginnen de winter door in beschutte plaatsen (houtstapels, bladerhopen, garages...). De mannetjes, werksters en de oude koningin van het moedernest sterven aan het begin van de winter.

De jonge stichtende koninginnen stichten elk hun eigen nieuwe kolonie na de winter. Ze geven de voorkeur aan beschutte en donkere plaatsen, op grondniveau (boomstronk, oude holen, rotsblokken, verlaten leidingen, compostbak, hooibalen...) of hogerop (nestkast, zolder, dakgebinte, dode boom...). Ze leggen gemiddeld 2 tot 3 eieren per dag.

De nesten, samengesteld uit vermalen plantaardige vezels en samengebonden met speeksel dat dient als cement en isolatie, blijven het hele seizoen op dezelfde plaats. Ze groeien afhankelijk van de beschikbare ruimte, soms zelfs over de rand heen. Ze bestaan uit 5 tot 12 lagen "papier-maché" die op elkaar gestapeld zijn, met cellen die naar beneden openen.

De uitstraling van het nest kan vrij heterogeen zijn, afhankelijk van de beschikbare plantaardige hulpbronnen. Sommige studies suggereren dat hoornaars ook minerale materialen uit de grond gebruiken. Wanneer het nest niet ondergronds of goed verborgen is, kan men een grote opening aan de basis ervan observeren.

Nesten worden af en toe van jaar tot jaar opnieuw bezet (door een nieuwe koningin), maar dit is niet erg gebruikelijk.

Europese hoornaars komen uit een nest in een boomstronk. — *© Nature Pix, Pixabay*

Close-up van een Europese hoornaar — *© Jasmin777, Pixabay*

Zichtbaarheid : Maart - November

Voortplanting : September - November

Overwintering : Januari - Mei

Overwintering : November -

Zichtbaarheid: april tot oktober
Voortplanting: september tot oktober
Overwintering (koninginnen): november tot april

Risico's of verwarring

Aziatische hoornaar

Close-up van een Aziatische hornaar. — *© Gilles San Martin, Wikimedia Commons*

De Aziatische hoornaar, een invasieve exoot, is iets kleiner en aanzienlijk donkerder, met een zwarte thorax en achterhoofd. Zijn achterlijf is zwart met een opvallende oranje streep. Zijn poten zijn heldergeel.

De gewone wesp en de Duitse wesp zijn daarentegen kleiner en duidelijk geel tot citroengeel, zonder de oranje tot rode kleuring van de Europese hoornaar.

De boomwesp is donkerder dan de gewone of Duitse wespen, met bredere zwarte strepen en smalle gele strepen. De koningin heeft enigszins een roodachtige tint op de thorax en lijkt op een Europese hoornaar.

Gewone wesp en Duitse wesp

Een Duitse wesp op een blad. — *© Alvesgaspar, Wikimedia Commons*

Een Duitse wesp — *© Pieter van Breugel, Saxifraga*

Een gewone wesp — *© Ab h Baas, Saxifraga*

Boomwesp

Rol in het ecosysteem

Voeding Insectivoor • Carnivoor • Nectarivoor

Voedingsspecialisatie Algemeen
De volwassenen voeden zich met nectar, sappen, rijp fruit en andere zoete sappen of vleesextracten. De larven worden gevoed met dierlijke eiwitten: vliegen, bijen, wespen, rupsen, spinnen, enz.

Voortplantingsplaats Bomen • Op de grond • In holen levend • In holen levend • In koloniën
Jaarlijkse nesten op donkere en verborgen plaatsen (holtes, boomholtes, nestkasten...). Af en toe kan een nest het volgende jaar opnieuw worden bezet door een nieuwe koningin.

Biotoop Dood en oud hout • Haag • Bosgebied • Bosrand • Steenslag
De Europese hoornaar geeft de voorkeur aan bosrijke en bocagegebieden, hoewel hij vrij tolerant is en zich overal in het Brussels Gewest kan bevinden.

Verwarringsgevaar Aziatische hoornaar, Boomwesp

Beheren en verwelkomen

De Europese hoornaar heeft een slechte reputatie. Zijn grootte, kleuren en luide vlieggedrag sturen allemaal een sterk signaal van gevaar! Maar in feite is het een vrij vredig, schuw en niet al te storend insect.

Geconfronteerd met mogelijke concurrentie veroorzaakt door de Aziatische hoornaar (hoewel de huidige wetenschappelijke gegevens geruststellend zijn), en als collaterale schade van de vangstactiviteiten van zijn invasieve neef, kan het nuttig zijn om bijzondere aandacht aan hem te besteden om zijn populaties te helpen vestigen en gedijen.

Om deze soort te bevorderen:

Plant nectarrijke bloemen.
Plant een traditionele boomgaard en fruitbomen.
Behoud dode bomen, boomstronken en andere natuurlijke holtes.
Creëer stapels stenen of droge stenen muren.
Implementeer verstandige nachtverlichting.

Vermijd het gebruik van pesticiden, vooral insecticiden.

Een Europees hoornennest overloopt een vogelnestkastje — *© Roel Meijer, Saxifraga*

Samenleven en overlast vermijden

Het behoud van de Europese hoornaars nodigt uit tot het bevorderen van co-existentie, waar mogelijk. Een nest gevestigd in een achtertuin, park, bosgebied of ontoegankelijke taluds zou moeten worden behouden.

In complexere situaties moet een veiligheidsafstand van 7 meter worden gehandhaafd (binnen 5 meter kunnen hoornaars agressiever zijn). In openbare ruimtes wordt aanbevolen om tijdelijk een pad te sluiten en duidelijk de reden en omleiding aan te geven.

Als deze veiligheidsafstand niet mogelijk is (kleine tuin, schoolplein, kinderdagverblijf, weg, bushalte, speeltuin...), kan neutralisatie worden uitgevoerd door professionals of door de brandweer voor de meest dringende gevallen. Neutralisatie moet worden uitgevoerd met biociden die zijn goedgekeurd door de federale autoriteit.

In groene ruimtes en natuurlijke sites wordt het gebruik van diatomeeënaarde aanbevolen; dit minder schadelijke product heeft echter een minder snelle werking dan synthetische insecticiden (permethrine en cypermethrine).

Behoud nesten op meer dan 7 meter afstand van risicozones.
Overweeg het beheer van nesten binnen 7 meter van risicozones.
Probeer het nest niet zelf te neutraliseren: schakel professionals in!

Hoe te reageren bij een aanval?

Bij een aanval door een groot aantal hoornaars, bijvoorbeeld na verstoring van een nest, is het raadzaam om zo snel en zo ver mogelijk weg te rennen. Door te rennen nemen de aanvallen sterk af na 10 meter, maar bij lopen kunnen ze tot bijna 300 meter doorgaan.

Keer uw rug naar het nest.
Buig uw hoofd, leun naar voren en bescherm uw gezicht en nek met uw handen en armen.
Verwijder uzelf zo snel en zo ver mogelijk.

Bij een niet-allergisch persoon kunnen enkele steken al leiden tot onwel worden, en tientallen steken (20-30) kunnen vergiftiging veroorzaken die medische hulp vereist. Steken in het gezicht en de keel vormen een noodsituatie.

Als u herhaaldelijk gestoken wordt, zich slecht voelt, neem dan contact op met de brandweer door 112 te bellen.

Welke risico's zijn er voor veiligheid en gezondheid?

De Europese hoornaar is niet significant gevaarlijker dan wespen, hij is niet agressief en niet lastig als hij alleen is, bijvoorbeeld tijdens het voeden.

Het risico is hoger bij de nesten, die niet verstoord mogen worden, omdat men anders groepsaanvallen kan riskeren, hoewel wordt erkend dat men veilig tot op 5-10 meter afstand kan komen. Houd altijd een veiligheidsafstand van minstens 5 meter in acht!

De hoornaar verliest zijn angel niet bij een steek (zoals wespen, in tegenstelling tot bijen), waardoor het vaak moeilijk is om vast te stellen of hij daadwerkelijk de oorzaak van de aanval is.

Het gif van de Europese hoornaar is even gevaarlijk als dat van wespen: over het algemeen weinig gevaarlijk, maar het kan bij sommige mensen, vooral degenen die al gevoelig zijn voor wespen gif, potentieel ernstige allergische reacties veroorzaken. Deze voorzichtigheid is echter ook van toepassing op Aziatische hoornaars en wespen, evenals op honingbijen.

Europese hoornaars staan er niet om bekend gif in de ogen te spuiten, in tegenstelling tot Aziatische hoornaars.