Plant bomen in een verharde omgeving

Bekijk PDF

De integratie van bomen en stedelijke infrastructuur vereist een doeltreffende interdisciplinaire samenwerking, van het begin van het project tot de uitvoering en follow-up.

Een goede samenwerking geeft toegang tot financiering, leidt tot geschikte technische oplossingen en een efficiënt beheer van de werven.

Ontdek hieronder de belangrijkste fasen en betrokken spelers, en de cruciale beslissingen voor een beter rendement en een optimale aanpassing aan de lokale uitdagingen.

Wees ambitieus en kies leiders

• Zorg voor interdisciplinaire samenwerking om te anticiperen op conflicten en om doeltreffende oplossingen te ontwikkelen.
• Leg duidelijke regels vast in prescriptieve strategische documenten en duid gemotiveerde verantwoordelijken aan, zowel op het terrein als op politiek niveau.
• Identificeer de belangrijkste rollen: de projectsponsor, de projectleider, de opdrachtgever, de ontwerpers, de boomspecialisten, de ingenieurs wegen en mobiliteit en de werfopzichter.

Integreer bomen in het programma en de sociaaleconomische beoordeling

• Stel een gezamenlijke visie op voor het ontwerp en verduidelijk samen de rol van bomen in het programma (doelstellingen) en hun waarde in de sociaaleconomische beoordeling (kosten-baten) om hun effectieve integratie te garanderen.

Verbreed uw financiële horizon

• Plan een budget voor de investeringen en het onderhoud, voor een geslaagde projectfinanciering.
• Kies partners bij de dienst mobiliteit, stedenbouwkunde en groene ruimten om de financieringsbronnen te diversifiëren.

Schakel van bij het begin een specialist in

• Schakel vanaf het begin van het project boomspecialisten in die gekwalificeerd zijn in stedelijke boomteelt en beheer.
• Werk actief met hen samen om hun expertise in het budgetplan op te nemen en volg hun advies op over goede beplantings- en werfbeheerpraktijken.

Neem de bomen op in de diagnoses

• Maak, zodra het programma is ontworpen, een inventaris op van de bomen op de site en in de directe omgeving.
• Beoordeel hun bijdrage aan de kwaliteit van de site en anticipeer op mogelijke conflicten.
• Voorzie wortelbeschermingszones op het werfplan.
• Analyseer het omringende “stadsbos” om voor voldoende diversiteit in de soorten te zorgen, steeds met respect voor de lokale identiteit.

Denk aan de ondergrondse ruimte

• Verzamel in de voorontwerpfase gegevens over de ondergrondse netwerken en bodemkenmerken.
• Denk na over de invloed die de gekozen verhardingen gaan hebben op het ondergrondse ontwerp.
• Werk vervolgens vanaf de ontwerpfase samen met de netbeheerders (nutsvoorzieningen).
• Neem de beperkingen van de bomen in acht en zorg ervoor dat de impact op de bestaande bomen tot een minimum beperkt blijft (doorsnijden van wortels, verdichting enz.).

Vergeet de watercyclus niet

• Neem de bomen al vanaf de ontwerpfase op in de plannen voor geïntegreerd regenwaterbeheer (GRWB).
• Verhoog de doorlaatbaarheid van oppervlakken rond bomen en overweeg het gebruik van intelligente bewateringssystemen om waterverspilling te voorkomen.

Zet bomen in de kijker in openbare onderzoeken

• Neem meer bomen op in uw projecten voor een betere acceptatie door het publiek.
• Organiseer bezoeken aan reeds ingerichte sites om eventuele zorgen weg te nemen en wakker de belangstelling voor de zorg voor jonge bomen aan bij de lokale gemeenschappen.

Om de procedure voor het toekennen van vergunningen te vergemakkelijken:

• Stel een inventaris op van het bomenbestand en leg de nadruk op behoud.
• Neem compenserende maatregelen indien u bomen moet kappen ...

Bestel de bomen op het juiste moment

• Neem vanaf het begin van het project contact op met kwekers om de levertijden te garanderen en de gewenste aanleg te kunnen uitvoeren.
• Kies lokale kwekerijen om ziekteverwekkers te vermijden en controleer of uw bomen wettelijk in orde zijn (plantenpaspoort).

Anticipeer op problemen met het beheer

• Stel reeds vanaf de ontwerpfase een budget op voor het beheer van de jonge bomen na het planten (nazorg en versterking).
• Overleg met de beheerder om de onderhoudsvereisten te beoordelen en ervoor te zorgen dat de bomen goed gedijen in hun stedelijke omgeving.

Leg de normen en rollen vast in het bestek

• Bepaal vanaf het begin ieders verantwoordelijkheden en de volgorde van de uit te voeren werkzaamheden.
• Gebruik bestaande normen en andere standaarddocumenten om de bescherming van de bomen, de installatie van de netten, en de selectie en aanplant van de bomen te specificeren.
• Dring aan op specifieke kwalificaties voor de teams (selectiecriteria) en zorg ervoor dat ze zich bewust zijn van milieukwesties.

Houd toezicht op de werf

• Houd samen met een boomspecialist toezicht op de werf om eventuele problemen effectief op te lossen.
• Zorg ervoor dat bestaande bomen goed worden beschermd en grijp elke kans om meer bomen te planten.

Optimaliseer de werkplanning

• Plant de bomen in de late herfst of vroege lente, afhankelijk van de soort.
• Bescherm bestaande bomen vóór de bouwwerkzaamheden en combineer het werk met de landschappelijke ingrepen om onnodige schade en kosten te voorkomen.

Om duurzame en significante voordelen te behalen uit de integratie van bomen in een stedelijke omgeving is een proactieve aanpak vereist. 

Bomen bieden tal van voordelen, onder meer op het vlak van landschapskwaliteit, volksgezondheid, waterbeheer, vermindering van de vervuiling en matiging van de omgevingstemperatuur. 

Ontdek hoe u deze voordelen kunt maximaliseren door gunstige voorwaarden te creëren en mogelijke conflicten op te lossen.

Maak plaats voor bomen

• Optimaliseer de integratie van bomen in de stad door ruimten te creëren die bevorderlijk zijn voor hun groei.
• Behoud bestaande bomen om er maximaal voordeel uit te halen wanneer ze volwassen zijn (rendement van vroegere investeringen!).
• Plant alleen in bakken of potten als het niet anders kan.
• Kijk of u de ruimte voor auto’s kunt verkleinen en de afmetingen van de weg aanpassen.
• Houd rekening met het principe van één boom per vier parkeerplaatsen.

Kies geschikte bomen

• Denk bij uw analyse in de eerste plaats aan de overlevingsfactoren en beperkingen van de bomen, en dan pas aan de esthetische overwegingen.
• Optimaliseer de integratie van bomen in de stad door uw keuze aan te passen aan de context (omstandigheden van de standplaats, op zeer kleine schaal).

Geef voorrang aan de kwaliteit en identiteit van de plaats

• Plan de lay-out van de beplanting om de visuele en milieu-impact te maximaliseren en geef de voorkeur aan grote bomen.
• Voorzie bij het planten voldoende ruimte op basis van hun uiteindelijke tussenafstand en vermijd overbeplanting (wat op middellange en lange termijn het uitdunnen bemoeilijkt).

Denk aan de seizoenen

• Breng variatie aan in de soorten om ze het hele jaar door visueel aantrekkelijk te maken: bloemen, vruchten, herfstbladeren, interessante schors, vorm en ontwikkeling van de takken ...
• Combineer bladverliezende en groenblijvende bomen.

Ga voor directheid en duurzaamheid

• Vermijd slechte praktijken zoals een overmatige verdichting van de beplantingen.
• Stimuleer optimale bewortelingsomstandigheden voor een snelle groei.
• Werk bij voorkeur met meerdere lagen heesters en vaste planten (behalve in het geval van soorten die gevoelig zijn voor concurrentie).

Afmetingen van de wortelruimte en afstand tot gevels

Bekijk grote afbeelding

Ga na of u bomen langs de weg mag planten

• Raadpleeg de gemeentelijke of gewestelijke autoriteiten voor aanplantingen langs wegen.
• Tracht in de eerste plaats de bestaande bomen te behouden.

Breng de verkeersveiligheid niet in gevaar

• Plaats de bomen zodanig dat de zichtbaarheid gegarandeerd blijft en ongelukken worden voorkomen.
• Houd een veilige afstand tussen de bomen en de weg, rekening houdend met rijdende voertuigen.

Creëer verkeersluwe zones

• Gebruik bomenrijen om het verkeer af te remmen en de snelheidsperceptie te verbeteren.
• Kies voor alleenstaande bomen om de bestuurders te geleiden en de breedte van de rijbaan te beperken.

Moedig fiets- en wandelverkeer aan

• Geef voorrang aan voetgangers en fietsers door met bomenrijen rijbanen te scheiden en verplaatsingen veiliger te maken.

• Neem de bomen op in het plan voor regenwaterbeheer (regenbomen).
• Kwantificeer de impact van de bomen op de watercyclus, rekening houdend met hun vermogen om water op te vangen, te laten transpireren, te infiltreren, op te slaan en te zuiveren.
• Richt de boomvakken in voor een maximale waterinfiltratie en verwijdering van vervuilende stoffen, met name door middel van geulen of regentuinen.
• Plant bomen met grote kronen om het volume en de stroming van regenwater te verminderen.

Voorkom risico’s door zieke of verzwakte bomen

• Respecteer de veiligheidsnormen en goede praktijken.
• Vermijd in drukke gebieden soorten waarvan de takken gemakkelijk vallen.

Aandacht voor gezondheid en welzijn

• Verminder het risico op ademhalingsziekten en stress door soorten te diversifiëren en monoculturen te vermijden.

Verbeterde luchtkwaliteit

• Plant bomen om de lucht te filteren en vervuiling tegen te gaan.
• Vermijd het creëren van doorlopende boomkruinen in smalle straten (tunneleffect), zodat verontreinigende stoffen weg kunnen.
• Vul deze verbeteringen aan met een beleid om vervuilende stoffen aan de bron te verminderen.

Ontwikkeling van de biodiversiteit

• Maximaliseer het volume van de boomkronen om ecologische corridors te creëren (continuïteit).
• Kies soorten die nectar, fruit en zaden produceren en stimuleer een diversiteit aan habitats voor dieren.

Koelte en afzwakking van de wind

• Door goede praktijken te volgen kunt u de gevolgen van de klimaatverandering verminderen.
• Plant bomen in de buurt van gebouwen om de behoefte aan airconditioning in de zomer te verminderen en bescherming te bieden tegen de wind in de winter.
• Geef de voorkeur aan schaduw op het westen of bladverliezende soorten om de winterzon niet te blokkeren.

Beheer de plantenresten

• Organiseer het ophalen van bladeren in de herfst om het risico op valpartijen en verstoppingen te vermijden.
• Bladeren op de weg zijn vervuild (koolwaterstoffen, sigarettenpeuken enz.) en moeten als afval worden afgevoerd.

Zorg voor de boomvakken en de verhardingen

• Pas de inrichting aan om gasuitwisseling en waterabsorptie te stimuleren, en houd daarbij rekening met het gebruik en onderhoud.
• Gebruik indien mogelijk organische mulch of plant vegetatie aan de voet van de boom voor een groter ecologisch voordeel.

Let op met strooizout

• Beperk de schade aan bomen door strooizout. Kies daarvoor tolerante soorten (voor hoofdwegen) en bescherm ze tegen zoutconcentraties.
• Gebruik waar mogelijk alternatieven voor strooizout.

Wees vertrouwd met de terminologie

• Gebruik specifieke termen voor de stedelijke ruimten met bomen: onverharde oppervlakteopening, plantgat, wortelruimte, verankerings- en beluchtingsvoorzieningen enz.
• Vermijd de term “plantkuil”, die al de bovenstaande termen omvat.

Weet hoe het zit met wortels, zuurstof en wortelvolume

• Zorg voor goede bewortelingsomstandigheden: toegang tot zuurstof, doorlatende bodems, ruimte onder verharde oppervlakken, dragende bewortelingssystemen, doorlopende sleuven enz.

Verzeker de lange levensduur van de bomen

• Maximaliseer de groei van de bomen voor een beter rendement op uw investering.
• Kies geschikte soorten, zorg voor een gepast substraat, voorzie de nodige beschermingen en bepaal een snoeiprogramma (vormsnoei, kroonverhoging, omgevingsgerichte snoei enz.).
• Hanteer een strategisch beheer voor de onderhoudskosten.

Vind geschikte teelaarde

• Gebruik een substraat dat goed past bij de stedelijke omgeving en de beluchting bevordert, en vermijd ondoorlatende bodems.
• Kies voor aarde-steenmengsels.

Beheer de afwatering en de toegang tot water

• Verbeter de infiltratie en gebruik waterdoorlatende materialen.
• Leg doorlopende sleuven aan en beperk het gebruik van smalle geotextielen.

Bescherm de voet en de stam van de bomen

• Maak de opening rond de wortelhals zorgvuldig op maat zodat er water kan infiltreren.
• Gebruik een geschikte verankering en bescherm de schors tegen schokken (vooral van auto’s en weggebruikers).

Respecteer de wortelprincipes

• Bereid de grond voor en houd daarbij rekening met de afwatering en verdichting.
• Gebruik de juiste bescherming om vertrapping te voorkomen en te beheren.

• Gebruik engineeringtechnieken zoals structurele substraten, caisson- of drijvende systemen (van het type ULA), of nog de Stockholm- of Rotterdamsystemen op basis van aarde-steenmengsels. Deze oplossingen houden het draagvermogen in stand en zorgen er tegelijkertijd voor dat de grond belucht en vruchtbaar is voor de wortels.
• Raadpleeg een expert om het systeem te kiezen en te specificeren dat het meest geschikt is voor uw project, rekening houdend met de omstandigheden ter plaatse en de doelstellingen.

Rationaliseer de ruimte en de toegang tot de netten

• Leg gemeenschappelijke ondergrondse gangen aan om conflicten te verminderen en het onderhoud van ondergrondse netten te vergemakkelijken.
• Voor kleinere projecten of in bestaande wijken kunt u gedeelde sleuven overwegen.

Vermijd onrechtstreekse schade

• Gebruik flexibele buizen om bewegingen in de bodem op te vangen.

Vermijd rechtstreekse schade

• Gebruik buizen van gelast polyethyleen of pvc met verbindingen met solventlijm en doe er wortelbestendig geotextiel rond.

Het planten van de juiste boom op de juiste plaats is een doorslaggevende factor, hoewel de keuze van de soort nooit een oplossing zal vormen voor slechte inrichtingen. Het is essentieel om de soorten te diversifiëren en ze aan te passen aan de klimaatverandering. 

Hier zijn zes stappen om u te helpen de juiste soort te kiezen, samen met de criteria waarmee u rekening moet houden. Een analyse geval per geval, begeleid door een specialist, blijft de meest effectieve methode.

Raadpleeg de selectiegids voor meer informatie.

Beoordeel de beperkingen van de site

• Analyseer de bodem, de verdichting, de pH, het beschikbare water, de temperatuur, het licht, de vervuiling, de wind en de gebruikswijzen in de omgeving (onder meer de beschikbare ruimte).
• Vermijd soorten die gevoelig zijn voor stedelijke pijnpunten (verdichting, strooizout ...).
• Kies soorten die bestand zijn tegen hitte en droogte, de meest problematische omstandigheden in een verharde omgeving.

Zorg voor de veerkracht van de populaties

• Diversifieer de soorten om de veerkracht van het “stadsbos” te garanderen.
• Varieer de leeftijd van de bomen en vermijd invasieve exotische soorten.
• Neem de plaatselijke voorschriften in acht (BBP’s, RPA’s, GGSV’s ...).

Combineer functionele en esthetische criteria

• Houd rekening met de esthetische aspecten en beperkingen van de site.
• Identificeer de te leveren diensten, zoals luchtzuivering en habitats voor fauna.
• Kies boomsoorten die bij deze behoeften passen.

Definieer de opties en raadpleeg de burgers

• Gebruik een iteratief proces met verschillende fasen van discussie en overleg voor de selectie van de soorten.
• Neem vroeg contact op met de kwekerijen om de beschikbaarheid te garanderen.
• Geef de betrokken partijen inspraak bij het kiezen van de juiste soorten.

Kies de soort en bepaal de specificaties voor uw bestelling

• Verzeker u van de kwaliteit van de aangekochte bomen door duidelijk aan te geven wat uw eisen zijn.
• Vraag de kwekerij om specifieke productie-, verwerkings-, opslag- en leveringspraktijken te volgen.
• Definieer de morfologische en fysiologische criteria van de bomen.
• Bezoek de kwekerij om te controleren of de normen en goede praktijken worden nageleefd.

Controleer de ontvangst, behandeling en opslag

• Selecteer de bomen persoonlijk bij de kwekerij om hun kwaliteit na te gaan.
• Gebruik checklists om elke levering te inspecteren en niet-conforme planten af te wijzen.
• Bescherm de wortels van bomen met blote wortel en zorg voor een correcte verticale opslag.
• Eis volledige traceerbaarheid met een plantenpaspoort en aarzel niet om vragen te stellen over de werkpraktijken van de kweker.