Bastaardkikker Pelophylax kl. esculentus
Ontdek de bastaardkikker. Zeer zeldzaam in Brussel, komt vermoedelijk alleen nog voor in het moeras van Jette-Ganshoren.
Belangrijkste kenmerken
Observeren, determineren, ontdekken
Bastaardkikkers (of middelgrote groene kikkers) variëren in kleur van groen tot bruin. Hij heeft vaak een dunne gele of groene rugstreep en donkere vlekken of strepen op zijn lichaam. De patronen op de rug kunnen zeer variabel zijn. Een variabel aantal vage bruine zijstrepen sieren de achterpoten. De buik is licht gekleurd, roomwit of roomgeel. De ogen zijn goudkleurig, met zwarte randen. De pupil is horizontaal.
Er is weinig verschil tussen de geslachten, afgezien van de grootte, waarbij het vrouwtje over het algemeen groter is dan het mannetje. Tijdens de voortplantingsperiode hebben de mannetjes echter een intensere gele kleur op het bovenlichaam, vooral op de kop en het voorste deel van het lichaam.
Als het mannetje kwaakt tijdens de paartijd, blazen zijn kwaakblazen aan weerszijden van zijn kop zich op als ballonnen. Deze paringsroep, die typisch is voor de soort, maakt het soms makkelijker om hem te onderscheiden van andere groene kikkers die er sterk op lijken, zoals de meerkikker (een exotische soort die zeer veel voorkomt in het Brusselse Gewest) of de poelkikker (die als uitgestorven wordt beschouwd in het Brusselse Gewest).
De bastaardkikker vertoeft graag in de zon, aan het water of op drijvende planten.
Hoewel de bastaardkikker nauw verbonden is met het water, kan hij ook op het land gezien worden, waar hij kan jagen, vooral na regen. Hij blijft altijd dicht bij het water.
Onze bastaardkikker, met de Latijnse naam Pelophylax kl. esculentus, is het resultaat van een kruising tussen de poelkikker (Pelophylax lessonae) en de meerkikker (Pelophylax ridibundus), een exotische soort. Het gaat om een vruchtbare hybride die, afhankelijk van de paringen, meerkikkers of bastaardkikkers als nakomelingen kan voortbrengen.
De bastaardkikker wordt daarom niet beschouwd als een soort in de traditionele zin van het woord.
Het identificeren van individuen is vrij complex. De bastaardkikker kan soms makkelijker worden herkend aan zijn roep, die sterk verschilt van die van de meerkikker.
Er zijn bastaardkikkers gemeld op verschillende locaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In de meeste gevallen bleek uit de foto’s dat het echter om meerkikkers ging.
tussen 2004 en 2019 werd de aanwezigheid van de bastaardkikker alleen bevestigd op twee locaties: het moeras van Jette-Ganshoren en in het zuiden van Anderlecht. Op de laatste locatie werd slechts één individu gemeld. Op basis van foto's laten sommige gegevens vermoeden dat de bastaardkikker mogelijk ook op andere Brusselse locaties aanwezig is, met name in Laken.
Aangezien de bastaardkikker aanwezig is in Brabant op sites grenzend aan de noordelijke en westelijke rand van het Brussels Gewest, en gezien het historische tekort aan onderzoeken in Anderlecht, is het zeer waarschijnlijk dat de waargenomen individuen in Jette-Ganshoren en Anderlecht afkomstig zijn van inheemse populaties die in de vorige atlas niet opgemerkt werden.
Raadpleeg de kaart van amfibieën in Brussel
Biologische cyclus
Tijdens de voortplantingsperiode blijven de kikkers vooral aan de oppervlakte van het water. De mannetjes verzamelen zich in groepen en vormen een luidruchtig koor, waarbij ze hun paringsroep kwaken met behulp van hun kwaakblazen.
De bastaardkikkers paren en leggen hun eitjes tussen mei en juni. Tijdens de paring omklemt het mannetje zijn partner onder de oksels; in deze positie bevrucht hij de eiklomp (bevat 150 tot 300 eieren tegelijk) die het vrouwtje produceert. Zij kan in totaal tussen de 1.500 en 4.000 eieren leggen. Deze eiklompen worden tussen de vegetatie afgezet, vaak op de bodem van het water. Na 2 tot 3 weken, afhankelijk van de temperatuur, komen de larven uit.
De ontwikkeling van de kikkervisjes duurt 2 tot 3 maanden. De kikkervisjes zijn groot, de meeste larven bereiken een lengte van 5 tot 8 cm, maar sommige kunnen wel 10 tot 17 cm groot worden! Met uitzondering van de knoflookpad zijn de larven van de bastaardkikker de grootste van alle Europese kikkers. De ogen bevinden zich bovenop de kop in plaats van aan de zijkanten.
Vervolgens ondergaan ze metamorfose en bereiken ze de vorm van de volwassen kikker. Seksuele rijpheid wordt echter pas bereikt op de leeftijd van 3 jaar.
Om de winter door te komen, graaft de bastaardkikker zich vaak in, in de bodem van vijvers, poelen en beken, waarbij zijn metabolisme vertraagt. Hij kan ook de winter op land doorbrengen, hoewel dit minder vaak voorkomt. Hij leeft op een lager tempo, op de reserves die hij tijdens het warme seizoen heeft opgebouwd, en kan lange tijd zonder voedsel overleven.
- Zichtbaarheid: half maart tot oktober
- Winterslaap: september-oktober tot maart
- Voortplanting: half april tot half juli
- Geboortes: juni tot juli
- Kikkervisjes: juli tot augustus-september
- Metamorphose : augustus tot september
- Volwassen stadium: 3 jaar
Risico’s op verwarring
Meerkikker (invasieve uitheemse soort)
Poelkikker (uitgestorven in het Brussels Gewest)
Voor minder ervaren waarnemers kan de bastaardkikker verward worden met de (meer algemene) bruine kikker: naast de kleur moet je er rekening mee houden dat de bastaardkikker nooit een donkerdere, zwartbruine vlek heeft die de achterkant van het oog met de basis van de voorpoot verbindt.
Rol in het ecosysteem
Beheren en onthalen
De bastaardkikker, net als de meeste amfibieën in Brussel, wordt bedreigd door de vernietiging en fragmentatie van zijn habitat als gevolg van verstedelijking, het opdrogen van vochtige gebieden en ruimtelijke ontwikkelingen. Deze fragmentatie beperkt de genetische uitwisseling en bedreigt de populaties.
Watervervuiling (pesticiden, kunstmest) heeft ook een grote impact op zijn voortplantingsgebieden en vermindert de beschikbaarheid van zijn prooien.
Ten slotte brengt de introductie van roofvissen en exotische soorten (zoals invasieve kreeften of waterschildpadden) in de vijvers de overleving van de eitjes en kikkervisjes in gevaar. De meerkikker vormt ook een gevaar, vooral wat betreft genetische vervuiling (mogelijke kruising).
Om deze soort te bevorderen
- Behoud ondiepe vijvers die rijk zijn aan vegetatie en stilstaand of langzaam stromend water, vrij van roofvissen.
- Behoud vochtige, schaduwrijke gebieden.
- Behoud sloten, overstroomde greppels en bospoelen.
- Maai op een later tijdstip, afhankelijk van de levenscyclus van de soort.
- Creëer een netwerk van met elkaar verbonden vijvers en vochtige zones in gebieden waar de soort voorkomt, zoals het moeras van Jette-Ganshoren of Anderlecht.
- Zorg voor een dichte begroeiing in parken en tuinen (om vocht vast te houden).
- Help tijdens de migratieperiode kikkers en padden oversteken door deel te nemen aan reddingsacties voor amfibieën.
- Vermijd alle soorten pesticiden.
- Vermijd dodelijke vallen: beerputten, kruipruimtes, steile betonnen goten, mangaten, enz.
- Introduceer geen vissen in tuinvijvers.
- Laat geen schildpadden of andere exotische dieren in het wild los.
