Help mee om amfibieën te redden

Vooral auto’s zijn gevaarlijk voor amfibieën. Ze worden ofwel direct door de wielen verpletterd of worden opgezogen door de luchtstroom die snel rijdende voertuigen veroorzaken (vanaf 30 km/u of meer) en botsen dan zo hard tegen de onderkant van de carrosserie dat ze het vaak niet overleven.

Het probleem is dus het grootst op wegen die parken met vijvers, wetlands, natuurgebieden en valleibodems doorkruisen.

De vereniging Natagora heeft een kaart opgesteld met overzetplaatsen voor amfibieën in Brussel en Wallonië.

• Geel : beheerde overzetplaatsen waaraan je kunt deelnemen.
• Rood : onbeheerde plaatsen waarvoor we coördinatoren zoeken.
• Blauw : activiteiten rond de overzetacties (wandelingen, lezingen, evenementen enz.).

Wanneer vinden de migraties plaats?

Amfibieën komen uit hun winterrust vanaf februari, als het meerdere nachten achter elkaar warmer is dan 4°C.

De migratie begint pas echt als de temperatuur 's avonds minstens 7°C bereikt, het weer vochtig tot ronduit regenachtig is, bij een zwakke wind (minder dan 3 Beaufort).

De piekperiode loopt over het algemeen van midden februari tot april, maar tot in de zomer zien we amfibieën die de trek maken. De exacte periodes verschillen van jaar tot jaar.

Om kikkers, padden en salamanders te helpen onze wegen over te steken, moet u in het donker aan de rand van de weg werken en regelmatig oversteken. Het is geen risicoloze activiteit, ook al doen de coördinatoren hun uiterste best om het gevaar te beperken.

U neemt op eigen risico deel aan de vrijwilligersacties. Volg deze aanbevelingen om uzelf zo goed mogelijk te beschermen:

• Let voortdurend op de omgeving: draag geen koptelefoon of oortjes zodat u alle geluiden goed hoort, en werk naar de rijrichting toe zodat u de voertuigen ziet aankomen.
• Blijf op een veilige plek: loop zoveel mogelijk op het trottoir of in de berm en zo weinig mogelijk op de weg. Steek over binnen 30 m van de voetgangersoversteekplaats.
• Uw veiligheid komt op de eerste plaats: neem geen enkel risico, zelfs niet om een dier op te rapen dat in gevaar is.
• Zorg dat u zichtbaar bent: draag een fluohesje en een zaklamp. Alle andere zichtbaarheidsmateriaal is welkom (fluorescerende polsbandjes, hoofdlampen enz.).
• Denk aan de veiligheid van de kinderen: zorg dat ze weten welke voorzorgsmaatregelen ze moeten nemen en houd altijd toezicht! Hoewel dit soort activiteiten een geweldige manier is om meer over de natuur te leren, gaan kleine kinderen beter niet op pad op drukke wegen.
• Ga eerst op verkenning: bezoek een nieuwe plaats voordat het donker wordt en profiteer van het daglicht om eventuele gevaren te zien (rijsporen, trottoirranden, kuilen, garage-/parkeeruitritten enz.).

Op plaatsen die door Natagora worden beheerd, zijn de vrijwilligers gedekt door de verzekering van de vereniging. Natagora levert ook fluohesjes en zorgt voor bewegwijzering in samenwerking met de betrokken gemeenten.

Kies geschikte kledij voor een koele, natte avond!

Voor de meest gemotiveerde vrijwilligers kan veldwerk soms meerdere uren duren. Het is ook mogelijk om voor kortere periodes deel te nemen. Bespreek dit met de coördinatoren van elke zone.

Kleed u in ieder geval voldoende warm aan en denk naast een fluohesje ook aan:

• Warme, waterdichte kleding; met ongeschikte kleding werken kan oncomfortabel zijn.
• Laarzen of wandelschoenen of schoenen die geschikt zijn voor buitenwerk (gladde ondergrond, modder enz.), een ander paar voor elke overzetplaats.

Als u fysiek niet in staat bent om direct mee te helpen of als u de amfibieën liever niet aanraakt, praat dan met de lokale coördinatoren om te zien hoe u kunt helpen met andere taken: communicatie en coördinatie van vrijwilligers, de routes op voorhand beveiligen, warme thee of koffie voorzien enz.

Maak u klaar voor de overzet!

Hoewel het mogelijk is om met blote handen te helpen, hebt u soms gepaste middelen nodig om het comfort van de gebruikers van dit ‘buitengewoon vervoer’ te garanderen. Dat is zeker zo op avonden die bijzonder geschikt zijn voor de trek en waarop er een grote toestroom van diertjes is, of bij acties op lange stukken weg.

Houd indien mogelijk het volgende bij de hand:

• Een zaklamp of een goede hoofdlamp. Dat is handig om de weg voor u te verlichten op gladde grond en/of om de diertjes te zien op gras en in struikgewas.
• Een schone emmer, goed afgespoeld met schoon water om te voorkomen dat de amfibieën worden blootgesteld aan resten van schoonmaakmiddelen. Gebruik verschillende emmers voor verschillende overzetplaatsen.
• Een paar flessen bronwater om uw handen of uitrusting af te spoelen.
• Hydroalcoholische gel (ontsmettingsmiddel), alleen voor na de laatste overzet!
• Wegwerphandschoenen van vinyl (zonder poeder of talk) - optioneel maar aanbevolen.
• Een notitieboekje en iets om uw 'scores' van de avond te noteren om te helpen met de inventarisatie.

Amfibieën zijn soms aangetast door huidschimmels die de sterfte verhogen. Kikkers, padden en salamanders kunnen drager zijn van verschillende schimmelstammen (Batrachochytrium dendrobatis) die in evenwicht lijken te zijn met de populaties en bij ons niet veel schade veroorzaken.

De situatie is echter kritiek voor de vuursalamanders. Ze zijn sterk aangetast door een exotische stam die onlangs in Europa is opgedoken (Batrachochytrium salamandrivorans).

Om de verspreiding te voorkomen van deze ziekten die dodelijk zijn voor de diertjes maar niet overdraagbaar zijn op mensen, zijn bioveiligheidsmaatregelen getroffen in het kader van het nationale plan tegen chytridiomycose.

Voor de overzetacties moeten alle vrijwilligers 1 uitrustingsset (= laarzen, emmer) per overzetplaats hebben, die ze niet elders mogen gebruiken. Het doel is om verspreiding van de ziekte te voorkomen. Na de actie ontsmet u uw handen het best met hydroalcoholische gel. Als u vinyl wegwerphandschoenen gebruikt, moet u ze weggooien.

Kriskras, heen en weer

Zelfs binnen eenzelfde soort hebben dieren niet allemaal hetzelfde biologische ritme.

Net zoals sommige mensen ochtendmensen zijn en anderen avondmensen, is het ontwaken uit de winterslaap en de trek naar de voortplantingsplaatsen gespreid in de tijd, eerst in de ene richting (naar beneden naar de laagste punten met de poelen) en dan terug in de andere richting.

Gedurende een bepaalde periode kruisen de laatste vertrekkers de eerste terugkeerders: het is dan een drukte van jewelste op de wegen.

Daarom is het belangrijk om de amfibieën in de juiste richting over te zetten. Kijk dus goed welke richting ze uitgaan voor u ze oppakt. Alle begin is moeilijk!

Als semi-aquatische soorten hebben amfibieën vochtige omstandigheden nodig, zelfs in de periodes die ze buiten het water doorbrengen. Hun zeer gevoelige huid is daarom bedekt met een slijm dat hen beschermt tegen uitdroging tijdens hun tochten. Als we de dieren aanraken, kunnen we deze beschermende laag verstoren en hun gezondheid en welzijn in het gedrang brengen.

• Kijk uit waar u uw voeten neerzet en loop niet te snel achteruit of vooruit. Het gebeurt wel eens dat de diertjes per ongeluk worden platgelopen, vooral als we in groep lopen, of op gazons waar ze minder zichtbaar zijn.

• Houd de dieren zo kort mogelijk vast en pak ze alleen op als dat nodig is om ze te redden.

• Hanteer ze met vochtige, schone handen, die goed afgespoeld zijn met schoon water.

• Als u handschoenen gebruikt, kies dan voor medische vinyl handschoenen zonder poeder.
• Gebruik een schone emmer om dieren over meer dan een paar meter te verplaatsen (brede, druk bereden wegen, lange overzetafstand enz.).
• Laat ze vrij zo dicht mogelijk bij de plaats waar u ze gevonden hebt. Het is verboden om amfibieën over lange afstanden te verplaatsen.
• Wees voorzichtig: hun botten zijn breekbaar en elke val vanaf kniehoogte of hoger kan breuken en onzichtbare inwendige verwondingen veroorzaken.

Sommige amfibieën, met name de gewone pad, scheiden een gif af. Dat is onschadelijk, maar kan wel de slijmvliezen van de ogen en neus irriteren en reacties veroorzaken bij mensen met allergieën. Vergeet niet om uw handen regelmatig af te spoelen met schoon water (en/of handschoenen te dragen) en raak uw gezicht niet aan.

• Sluit uw handen niet te stevig, vooral niet met de kleinste dieren zoals salamanders.
• Laat zeker salamanders nooit vallen: ze zijn erg kwetsbaar en kunnen sterven.
• Zorg dat er niet te veel dieren in dezelfde emmer zitten en laat ze snel los.
• Vermijd handcrèmes, medische crèmes, zeepresten, etensresten enz.
• Als u handschoenen gebruikt, vermijd dan rubberen of latex handschoenen met poeder of talk, die stoffen achterlaten op de kwetsbare huid van de amfibieën.
• Vermijd ook handschoenen van wol, stof of een ander materiaal dat schuurt of dat deeltjes of draadjes op de dieren kan achterlaten.
• Ontsmet uw handen alleen na de activiteit met hydroalcoholische gel en raak de amfibieën daarna niet meer aan.