Kleine watersalamander _{Lissotriton vulgaris}

De kleine watersalamander is een kleine amfibie, die meestal tussen de 7 en 10 cm groot is. Zijn rug heeft een olijfachtig bruin-groene kleur, vaak bedekt met kleine donkere vlekken, terwijl zijn buik oranje tot geel is, bezaaid met karakteristieke donkere stippen. In tegenstelling tot de vinpootsalamander is de keel van de kleine watersalamander gevlekt.

Tijdens de voortplantingsperiode onderscheiden de mannetjes zich door een golvende rugkam en een staartfilament dat langs hun staart loopt. De vrouwtjes, hoewel ze geen kam hebben, vertonen ook opvallende kleurpatronen.

Deze salamander komt voor in waterrijke gebieden zoals poelen, vijvers en ondiepe sloten om zich voort te planten. Hij stelt weinig eisen aan zijn habitat en kan worden aangetroffen in allerlei soorten stilstaand of traag stromend water, mits deze voldoende zonlicht ontvangen en voldoende onderwatervegetatie bevatten.

In zijn landfase leeft hij ook in bossen en weilanden, waar hij schuilt onder boomstronken, takken, dood blad of stenen. Kleine watersalamanders die op het land overwinteren(Overwintering in het voortplantingswater komt ook vaak voor) brengen de winter door in holtes en scheuren in de grond, tussen wortels, onder stenen, boomstammen of hopen bladeren.

Tijdens de voortplantingsperiode is hij zowel overdag als ’s nachts actief, maar in de landfase is hij meestal alleen ’s nachts actief.

Op het land worden vooral kleine slakken en regenwormen buitgemaakt, daarnaast worden ook verschillende insecten gegeten.

Elk jaar migreren salamanders heen en weer tussen hun winter- en zomerhabitat. Bosstroken, open heggen en zomen van hoge kruidachtige vegetatie kunnen fungeren als corridors tussen deze habitats, waardoor salamanders de nodige beschutting hebben tegen droogte, kou of predatie tijdens hun migratie. In het algemeen leggen ze geen grote afstanden af. Het leefgebied van een kleine watersalamander strekt zich uit over een afstand van ongeveer 100 tot 500 meter rond een voortplantingswater.

Om deze soort te bevorderen

Poelen inrichten

• Installeer vijvers in de buurt van natuurlijke schuilplaatsen (bossen, heggen, steenhopen), idealiter in een netwerk van minstens 10 vijvers, niet meer dan 400 m uit elkaar.
• Introduceer geen vissen (roofdieren van eitjes en larven) of invasieve soorten.
• Zorg voor een ondiep gedeelte in het noorden voor een optimale opwarming van de larven. Minimaliseer schaduw.
• Houd een ruigtezone van 20 m rondom de poel, die niet gemaaid of begraasd wordt tussen 1 juli en 1 oktober (minimale hoogte: 10 cm). Indien er buiten deze periode gemaaid wordt, behoud dan 25% van de zone als schuilplaats.
• Omhein de poelen om de oevers te beschermen, maar laat een beperkte toegang toe voor drinkwater.
• Zorg ervoor dat de poel minstens tot augustus water vasthoudt (voor de metamorfose van de larven).
• Verwijder geen bladeren rondom de poelen en andere waterhabitats, omdat de soort houdt van strooisel waarin hij zich kan verschuilen.

Terrestrische habitats inrichten

• Verhoog het waterpeil in sloten of leg kleine dammen aan.
• Behoud locaties zoals ijskelders, bunkers of ruïnes, met aangepaste openingen om tocht te vermijden.
• Zet landbouwgronden om in schrale, gevarieerde weilanden die geschikt zijn voor fauna.

Migratie beveiligen

• Verminder obstakels (stoepranden, rioolroosters) door hellingen of aangepaste roosters te installeren.
• Installeer amfibieëntunnels met ondergrondse doorgangen en geleidingselementen, goed gepositioneerd en onderhouden.
• Voorkom dat kleine watersalamanders in kelders, regenbekkens of riolen terechtkomen, of maak hun uitgang mogelijk (ladders, drijvende systemen), zodat ze niet gevangen blijven.

Bestrijding van ziektes

• Volg specifieke richtlijnen, zoals het actieplan tegen chytridiomycose, om de verspreiding van pathogenen te vermijden.

Onderhoud de poelen

• Ruim de poel periodiek uit tot op de minerale bodem, met behoud van een schuilzone (25% van het oppervlak), bij voorkeur in oktober.
• Zorg voor voldoende vegetatie om salamanders beschutting te bieden.
• Bestrijd invasieve soorten zoals schildpadden en gedomesticeerde watervogels (roofdieren of bron van eutrofiëring).
• Grijp in bij vervuiling, eutrofiëring of vroegtijdige uitdroging.

Creëer verbindingen

• Plant houtkanten, hagen of brede waterlopen (minimaal 3 m, idealiter 6 m), met bufferzones zonder chemische behandelingen.
• Bevorder corridors langs waterlopen voor een vochtig microklimaat.
• Laat stapels hout, takken of boomstammen liggen voor schuilplaatsen en overwintering.

Onderhoud houtige elementen en grasstroken

• Snoei houtachtige elementen ongeveer om de 12 jaar, waarbij takken worden achtergelaten voor schuilplaatsen.
• Maai kruidenstroken tussen februari en half april (of na 1 oktober bij afwijking) op een minimale hoogte van 10 cm, met behoud van 25% van de zone als schuilplaats.

De kleine watersalamander is gevoelig voor de schimmel Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal).

• Gebruik geen pesticiden.