Installeer schuilplaatsen voor vleermuizen in gebouwen

Hoewel vleermuizen voornamelijk voorkomen in bossen, heggen, bomen of vochtige gebieden, vinden sommige hun toevlucht in gebouwen tijdens hun actieve periode en/of om te overwinteren.

Van de 20 soorten vleermuizen die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voorkomen, is voor de volgende de kans het grootst dat ze u thuis komen opzoeken.

Raadpleeg de kaart van soorten die aanwezig zijn in gebouwen

Soorten die in spleten huizen

Dwergvleermuizen

Kuhls dwergvleermuis, de ruige dwergvleermuis en de kleine dwergvleermuis maar vooral de gewone dwergvleermuis:

• Ze verblijven in spleten die toegang geven tot een ruimte tussen twee muren van een gebouw.
• We kunnen ze in alle seizoenen in gebouwen aantreffen.

Rosse vleermuizen

De gewone rosse vleermuis en de bosvleermuis:

• Tijdens het actieve seizoen zoeken ze meestal spleten en holtes in bomen op, maar we zien ze soms ook in gebouwen.

Soorten die ruime, open schuilplaatsen opzoeken

Laatvlieger

• Komt voor op zolders, open ruimtes onder daken en tussen daken van gebouwen tijdens het actieve seizoen.
• Houdt een winterslaap in kelders.

Grootoorvleermuis

• Zoekt zolders van gebouwen en kunstwerken op tijdens het actieve seizoen.
• Zoekt voor zijn winterslaap soms kelders op.

De vleermuiswerkgroepen Natagora (Plecotus) en Natuurpunt (Vleermuizenwerkgroep) kunnen je helpen.

Afhankelijk van de ligging van het gebouw moet u een expert inschakelen:

• In of dicht bij een Natura 2000-gebied (SBZ) is soms een passende beoordeling van de effecten nodig, als de schuilplaats bestaande schuilplaatsen raakt.
• Als u een bestaande schuilplaats wilt vervangen door een andere, voorzie dan voldoende tijd voor de migratie.
  

• Als er al holtes in gebruik zijn (sporen van uitwerpselen, vleermuizen die binnen- en buitenvliegen, enz.), wees dan extra waakzaam. Zelfs een gat van 2 cm kan al bewoond zijn! In dat geval:
  • Voer bij voorkeur een voorstudie uit.
  • Behoud bestaande habitats zoveel mogelijk.
  • Vraag een natuurafwijking aan bij Leefmilieu Brussel voordat u aan de slag gaat!

De ideale plek voor een vleermuisschuilplaats:

• Bij voorkeur op het zuidwesten gericht (in de namiddag- en avondzon) voor kraamkolonies en op het noorden voor de winterslaap
• Beschut tegen wind en slecht weer.
• Op minstens 2 m hoogte en zo hoog mogelijk
• Op een rustige plek buiten het bereik van roofdieren (vermijd horizontale structuren in de buurt)
• In een open ruimte (geen obstakels voor het vlieggat)
• Vleermuizen hebben graag de keuze en de mogelijkheid om van schuilplaats te veranderen. Als je kunt, plaats dan verschillende schuilplaatsen en varieer de oriëntatie!
• Geef voor ruimten onder het dak de voorkeur aan donkere plaatsen.
• Voorzie indien mogelijk schuilplaatsen in een secundair gebouw (garage, schuur, enz.) voor soorten die gevoelig zijn voor verstoring.

Te vermijden:

• Dicht bij lichtbronnen
• Naast of boven een venster
• Op een gevel met metalen bekleding

Kies het juiste moment voor de installatie

• Natuurlijke en toegevoegde schuilplaatsen kunnen op elk moment worden geïnstalleerd.
• Als u een schuilplaats in uw gebouw gaat integreren (zie verder), houd daar dan rekening mee bij het ontwerp van het gebouw of bij de renovatie. 

Voorziet u werken in uw gebouw? Vermijd de voortplantingsperiode (begin mei tot eind juli) en de winterslaapperiode (begin november tot eind maart).

Als het volgens de planning van de werken niet mogelijk is om deze periodes te vermijden, moet u de holtes al in april tijdelijk afdichten nadat u hebt gecontroleerd of ze leeg zijn.

Bij een nieuwbouw moet u voor de inbouw van schuilplaatsen in de draagstructuur of de muurisolatie overleggen met de aannemer van de ruwbouw of de gevelisolatie. Denk er op tijd aan!

Volg de beslissingsboom om te bepalen welke technische oplossing het beste bij u past.

Buiten natuurgebieden, in het bijzonder Natura 2000-gebieden, volstaan voorzieningen voor dwergvleermuizen en laatvliegers.

In natuurgebieden kan de aanpak variëren. Bij nieuwbouw gaat het er vooral om constructieve oplossingen te vinden om schuilplaatsen direct te integreren van bij het ontwerp.

Bij renovatie is de situatie echter ingewikkelder. Bestaande bewoonde spleten en holtes (waargenomen dieren of sporen van bewoning zoals uitwerpselen), zijn strikt beschermd en er is een vrijstelling nodig voor elke ingreep. Als niets erop wijst dat ze bewoond zijn, is het aan te raden om indien mogelijk bestaande stabiele spleten en spouwen te behouden, of om nieuwe te maken in de externe muren of isolatie.

• Diep, zodat ze ver van de ingang kunnen schuilen. Het volume kan variëren, maar grote ruimtes (bv. 60x35 cm) bevorderen de aanwezigheid van vrouwtjes met hun jongen of zijn gunstig voor de winterslaap.
• Waterdicht, om lekken en barsten te beperken en de levensduur te verlengen.
• Donker van kleur, maar let op voor oververhitting aan muren met veel zonlicht: de temperatuur binnen in de schuilplaats moet tussen 27 en 38°C bedragen, rekening houdend met o.a. de maximumtemperatuur die in de zomer wordt bereikt. Daarnaast kunnen de kleuren ook variëren naargelang van de functie van de schuilplaats, om verschillende microklimaten te creëren.

• Gemaakt van natuurlijke composietproducten, beton of onbehandeld houtbeton, met een levensduur van 25-30 jaar (goede thermische inertie en weerstand tegen aanvallen van spechten).
• Voor schuilplaatsen op zolder: voorzie een hoogte van 1,5 m onder de nok, met een (hermetische) binnendeur aan de zolderkant om het schoonmaken te vergemakkelijken.
• Met horizontale groeven van minstens 1 mm diep op max. 10 tot 12 cm van elkaar op het plateau en de binnenwanden, zodat de dieren zich kunnen vastklampen.
• Let op als u verf of een beschermende laag aanbrengt, dat u de groeven niet vult.

Toegang door muren en gevels

Micro-schuilplaatsen

Denk hierbij aan spleten aan de onderkant van nokpannen, openingen aan de gevelpunt, in kroonlijsten, in spleten in de spouw (via ventilatievoegen of voegfouten bijvoorbeeld onder vensterbanken en -stenen), of onder een dakoverstek.

Deze toegangen zijn bedoeld voor soorten die hun vlucht onderbreken voordat ze naar binnen gaan en die van kleine ruimtes houden, zoals dwergvleermuizen. Vooral in de stad is dit dus een goede aanpak.

Afmetingen van de ingang: 2-2,5 cm (h) x 2-20 cm (b).

Voor spleten

• Hoogte van de ingang: 2 tot 7 m
• Afmetingen van de ingang: 1,5 tot 2 cm (h) en 2 tot 15 cm (b)

Voor ingebouwde schuilplaatsen in een houten draagstructuur

• Hoogte van de ingang: ongeveer 3 meter
• Afmetingen van de ingang: 2 tot 2,5 cm (h) en 10 tot 15 cm (b)
• Minimaal binnenvolume: 30 cm (h) op 40 cm (b)

Voor schuilplaatsen in een houten structuur: gemaakt van onbehandeld, ongeschaafd massief hout (ceder of den) of multiplexpanelen, met een levensduur van 10 jaar (minder goede thermische inertie en gevoelig voor aanvallen van spechten).

Schuilplaatsen die in een houten structuur worden gebouwd, moeten in de constructie worden geïntegreerd zodra het houten geraamte wordt gebouwd, en er moet een toegangspaneel worden voorzien voor onderhoud.

Valse beluchtingspannen of niet-getraliede pannen

Deze kleine ventilatieopeningen geven vleermuizen toegang tot de ruimte tussen de pannen en de lambrisering. Verwijder eventuele roosters.

Afmetingen van de ingang: 2-3 cm (h) x 3-5 cm (b).

Sommige gebouwen hebben grote ventilatiedakpannen voor de ventilatie van de zolder. Installeer hierop ook een vliegplank aan de binnenkant van 5 tot 10 cm lang in onbehandeld hout.

Muurbekleding en -bescherming (leien of eterniet, lambrisering of ‘canadiennes’) vormen ook potentiële schuilplaatsen voor soorten die in spleten huizen zoals de dwergvleermuis. Het is mogelijk om er openingen in te behouden.

Spleten aan de onderkant van nokpannen

Openingen worden gemaakt door een inkeping te maken in de rand van een nokpan. Om vleermuizen toegang tot de zolder te geven, moet de strook onderdak 3 cm voor de nok onderbroken worden en moet een strook stijve, ruwe onderdakbedekking tussen twee panlatten gekneld worden om infiltratie te voorkomen.

Deze toegangsmogelijkheden worden zeer gewaardeerd door Laatvlieger.

Afmetingen van de ingang: 2-2,5 cm (h) x 2-20 cm (b).

Vleermuistoegangen en dakvensters op zolder

Gebruikt om toegang te geven tot afgesloten zolders. Vleermuistoegangen zijn als een ontluchtingsgat in een dak, maar dan speciaal voor vleermuizen. Ze worden halverwege een schuin dak geïnstalleerd, meestal op oude gebouwen (kerken, kloosters, scholen, enz.).

Het is een klus voor ervaren leidekkers of dakwerkers. Er mogen geen spijkers uitsteken die de vleermuizen kunnen verwonden.

Duiven mogen geen toegang hebben tot de ingang. Verlaag desnoods tot 6 cm. De binnenkant moet bedekt zijn met een ruwe bekleding (zoals onbehandeld hout zonder splinters of roofing) en aan de binnenkant (zolderkant) moet een 10 cm brede vliegplank worden geïnstalleerd.

Afmetingen van de ingang: 6-7cm (h) x 40cm (b).

De installatiekosten zijn vergelijkbaar met die van een conventioneel dakvenster. Als een chiroptière geen optie is, kan een dakvenster worden aangepast door het te blokkeren op een opening van 6 cm en het glas te verduisteren.

Voor grote kapconstructies of ruimten onder de dakbedekking

• Hoogte van de ingang: 2 tot 7 m.
• Afmetingen van de ingang: 1,5 tot 2 cm (h) en 2 tot 5 cm (b).
• Binnenvolume voor een vluchtruimte: 5x5x2,8 m.
• Zorg voor een steun waar ze op kunnen zitten.

Kies de onderdakbedekking zorgvuldig bij inrichtingen op zolder. Vermijd materialen waarin de vleermuizen verstrengeld kunnen raken (bv. geotextiel), want ze kunnen vast komen te zitten en sterven.

Pas ook op met kippengaas, dat soms gebruikt wordt om de toegang voor duiven te beperken (bijv. aan galmborden van klokkentorens) en aanzienlijk veel sterfte onder vleermuizen veroorzaakt.

Voor geprefabriceerde schuilplaatsen (op of in de isolatie, de structuur of de kroonlijst)

• Hoogte van de ingang: minstens 3 meter
• Afmetingen van de ingang: volgens de voorschriften van de fabrikant
• Zet deze schuilplaatsen nooit achter isolatie.

Kies voor schuilplaatsen die bedoeld zijn om kraameenheden te huisvesten voor gecompartimenteerde schuilplaatsen (meerdere subschuilplaatsen) en voorzie in dit geval ventilatieopeningen (max. 12 mm breed).

Kooien die aan de onderkant open zijn, zijn “zelfreinigend” en besparen je het jaarlijks schoonmaken van de kooi.

Kooien met een ruw achterpaneel zorgen ervoor dat vleermuizen hun grip (voor of achter) kunnen variëren afhankelijk van de temperatuur.

• Behoud stabiele open voegen en spleten, het zijn natuurlijke schuilplaatsen.
• Plaats gevelpanelen of holle bakstenen met een opening op de gevel.
• Bevestig direct aan de gevel een geprefabriceerde schuilplaats, licht hellend zodat het water eraf kan lopen:
• plat voor soorten die in spleten en holtes schuilen
• bol voor boombewonende soorten

Aan de gevel 

• In de buitenisolatie 

• Voorzie voldoende plaats voor de geprefabriceerde schuilplaats en de gekozen isolatie.
• Plaats de schuilplaats in de buitenisolatie (niet erachter, zodat er zonlicht aan kan), met behulp van een stuk dunnere isolatie.
• • Als u pleisterwerk moet aanbrengen, zorg er dan voor dat u de toegangsgaten niet afdicht.
• • Voorzie indien mogelijk een doorgang naar de spouw.

• In een gemetselde, stenen of betonnen muur

• Voorzie voldoende plaats voor de schuilplaats en de gekozen isolatie.
• Maak holtes of uitsparingen in de muur met specifieke openingen voor de gewenste soort, of plaats schuilplaatsen met standaardmaten rechtstreeks in het metselwerk.

• In een houten geraamte

• Voorzie voldoende plaats voor de schuilplaats en de gekozen isolatie.
• Bouw een geprefabriceerde schuilplaats in of voorzie de opening in de ontwerpfase.
• Vermijd holtes tussen de planken van de schuilplaats (tocht).

Aan het dak

• Kroonlijst

• Bouw de schuilplaats in een uitstekend deel van het dak.
• Voorzie voldoende plaats voor de geprefabriceerde schuilplaats en de gekozen isolatie.

• Zolders of ruimten onder de dakbedekking

• Zorg voor een geschikte ingang (zie hierboven).
• Laat grote onbenutte ruimtes open of gebruik geprefabriceerde schuilplaatsen voor soorten die van kleinere ruimtes houden (bv. extra planken toevoegen aan het gebint).
• Voorzie een zitstok.
• Voorzie een dekzeil voor de uitwerpselen.
• Controleer op zolder of er geen materialen zijn waarin de vleermuizen verstrikt kunnen raken (zeshoekig kippengaas (te vermijden), netten, gaas, geotextiel, enz.).

Wanneer de vleermuizen de schuilplaats hebben verlaten voor het seizoen (van de zomerschuilplaats naar de winterschuilplaats en omgekeerd), dient u uw verantwoordelijkheid op te nemen als Bat B&B-eigenaar.

• Maak idealiter één keer per jaar schoon met niet-schadelijke producten, als de schuilplaats toegankelijk is.
• Voer de nodige herstellingen uit.
• Voer de nodige herstellingen uit.

Op grote zolders en in klokkentorens kan deze schoonmaak beperkt blijven tot de vloeren onder de structurele elementen waar (mogelijk) vleermuizen verblijven, vooral om hun aanwezigheid van jaar tot jaar te kunnen beoordelen.

Verwijder stof en spinnenwebben (te sterk afgedichte zolder), ook van het gebint.

Benodigde uitrusting

Vleermuisuitwerpselen kunnen een gezondheidsrisico vormen tijdens schoonmaak- en bouwwerkzaamheden. Het is altijd raadzaam om goed uitgerust te zijn om zich niet onnodig bloot te stellen aan een risico dat gemakkelijk te vermijden is.

• Draag handschoenen bij het reinigen van de voorzieningen.
• Draag een overall voor het onderhoud van grote oppervlakken onder daken.
• Draag een FFP2-masker.
• Leg een plastic dekzeil op zolder om het onderhoud te vergemakkelijken.

Zorg ook voor de catering

Uw Bat B&B krijgt wellicht meer sterren van de vleermuizen als u de omgeving zo inricht dat ze voedsel vinden. Afhankelijk van de soorten hebben uw buren verschillende verwachtingen en wensen (muggen, motten zoals de parelmoermot, meikevers waar laatvliegers dol op zijn, enz.). Het is hoe dan ook een goed idee om de omgeving ecologisch te beheren en biotopen te creëren voor de insecten waar ze van houden.

• Leg een natuurlijke vijver aan.
• Plant een goed gediversifieerde haag.
• Bewaar dode bomen, dood hout en habitatbomen.
• Zaai een bloemenweide en maai laat.
• Plant een traditionele boomgaard.
• Laat brandnetels gedijen op weinig gebruikt land.
• Gebruik geen pesticiden, en vooral geen insecticiden!
• Vermijd onnodige verlichting in tuinen.