Egel Erinaceus europaeus
Ontdek dit prikkelende kleine zoogdier, dat ondanks alle gevaren in de stedelijke omgeving zeer aanwezig is in Brussel.
Belangrijkste kenmerken
Strikte bescherming op het hele gewestelijke grondgebied (Bijlage II.2.1, Natuurordonnantie)
Observeren, determineren, ontdekken
Dit kleine nachtelijke zoogdier herken je meteen! Zijn mollige lichaam heeft een donkere kop die eindigt in een spitse snuit. Zijn korte oren zijn gedeeltelijk verborgen door haar. Zijn kleine, kegelvormige staart is ook onopvallend. Zijn poten zijn zwart.
Maar het is natuurlijk zijn "stekelhaar" dat hem herkenbaar maakt: van zijn voorhoofd tot zijn flanken is de volwassen egel bedekt met 5.000 tot 7.500 stekels van 2 tot 3 cm lang, die om de 18 maanden worden vernieuwd. Dit zijn eigenlijk geharde haren die heel sterk zijn, ook al zijn ze hol. De rest van het lichaam is bedekt met lange bruine haren.
De mannetjes zijn iets massiever dan de vrouwtjes, maar het is moeilijk om ze uit elkaar te houden omdat de massa ook afhankelijk is van de seizoenen, waarbij het dier zijn reserves vergroot als de winterslaap nadert. Hij is niet te verwarren met enig ander zoogdier in onze streken.
Hun leefgebied strekt zich gemiddeld uit over meerdere hectaren (gemiddeld 7 hectare voor een vrouwtje en 20 hectare voor een mannetje) en ze leggen elke nacht afstanden af van 500 tot 1500 meter. Egels zijn solitair en zeer gehecht aan hun leefgebied. Jonge dieren zoeken hun eigen leefgebied en blijven daar meestal de rest van hun leven. Het zijn geen erg territoriale dieren, dus de leefgebieden van verschillende egels kunnen elkaar overlappen.
Raadpleeg de kaart van egels in Brussel
Net als alle vierpotige zoogdieren die in steden leven, betalen egels een hoge prijs voor het verkeer. Vooral omdat egels de neiging hebben om zich op te krullen in een bolletje zodra ze een onbekende situatie tegenkomen, wat het risico vergroot om overreden te worden. Het wegverkeer richt dus een ravage aan. De egel is het zoogdier dat het vaakst gemeld wordt als slachtoffer van wegverkeer in Vlaanderen en het tweede meest voorkomende zoogdier in Brussel (na de vos), met een piek tijdens de zomermaanden.
Waterlopen met betonnen oevers staan er ook om bekend een dodelijke barrière te vormen voor egels: dieren die in het water terechtkomen kunnen er niet meer uit door de steile hellingen en verdrinken. Het kanaal van Brussel, met zijn loodrechte oevers, is een absolute migratiebarrière. Dieren die het kanaal terechtkomen kunnen geen uitweg vinden en verdrinken. Regelmatige uitstappunten voor fauna zouden deze situatie kunnen verbeteren.
Biologische cyclus
Egels paren in de lente en na een draagtijd van 35 dagen brengt het vrouwtje tussen de 4 en 7 jongen ter wereld, choupissons genaamd. Er kunnen twee worpen zijn tijdens het voortplantingsseizoen, dat tot september duurt.
Het mannetje zorgt niet voor de jongen. Egels worden naakt geboren, zonder stekels, maar binnen een paar uur verschijnen er zachte, niet-prikkende stekels. Deze vallen na 3 weken af en maken plaats voor bruine, stekelige stekels. De jongen worden zelfstandig na 5 tot 6 weken en gaan dan op zoek naar hun eigen leefgebied.
Egels kunnen tot 8 jaar oud worden, maar veel egels sterven tijdens hun eerste winterslaap door een gebrek aan vetreserves. Een jonge egel moet minstens 400g wegen om de winter te overleven. Hij moet dus voldoende reserves opbouwen tijdens zijn eerste seizoen, wat soms moeilijk is in een verarmde omgeving.
Bij warm weer kunnen egels gewoon buiten slapen, maar als het kouder wordt, bouwen ze een nest. Tijdens de winterslaap, van november tot maart, worden ze ongeveer om de 10 dagen wakker, maar ook wanneer ze worden gestoord of wanneer de temperatuur in hun schuilplaats onder de 0°C daalt. Het kan gebeuren dat ze gedurende eenzelfde winter meerdere keren van schuilplaats veranderen.
- Zichtbaarheid: maart tot november
- Reproductie: maart tot september
- Winterslaap: november tot februari/maart
Wat moet u doen als u overdag een egel of een gewonde egel ziet?
Nachtdieren komen uit hun nest en verkennen hun omgeving van zonsopgang tot zonsondergang. Als je een egel ziet als de zon op is, is dat meestal een teken dat hij ziek, gewond, verzwakt, verstoord of gedesoriënteerd is.
Als hij niet snel gaat schuilen, loopt hij gevaar: overdag kunnen vliegen eitjes leggen tussen zijn stekels. Als ze die niet kunnen verjagen, kunnen egels levend worden opgegeten door maden die wonden veroorzaken en hen verzwakken. Ze kunnen ook gemakkelijker aangevallen worden door eksters, kraaien, honden of vossen.
Het is ook een slecht teken als je hem in de winter tegenkomt, want uit zijn winterslaap komen bij een verstoring kost veel energie en voedsel is te schaars om hem weer bij te laten komen.
Raadpleeg onze speciale informatiebrochure om hem te helpen.
Stekelvarkens kunnen dragers zijn (soms asymptomatisch) van ziekten zoals salmonellose, ringworm, de ziekte van Chagas (Trypanosoma cruzi), of mogelijk bacteriële infecties die overdraagbaar zijn op mensen. Tenzij ze gewond zijn of in gevaar verkeren, wordt daarom aanbevolen om ze nooit aan te raken. En als u een stekelvarken moet hanteren, zorg er dan voor dat u handschoenen draagt.
Rol in het ecosysteem
Egels voeden zich voornamelijk met kleine ongewervelden zoals kevers, regenwormen, slakken en rupsen, maar als de gelegenheid zich voordoet, durven ze ook jonge muizen, amfibieën of vogels (of hun eieren) te eten.
Het nest is gemaakt van een hoopje gras, bladeren en takjes. Egels bouwen hun nest door te graven in een stapel bladeren, een holte in de grond, in de beschutting van een boom of door gebruik te maken van verlaten holen.
Bossen, houtwallen en heggen, met een neiging om open gebieden, weilanden en open plekken te frequenteren, wat hem ook naar tuinen leidt.
Beheren en verwelkomen
Egels leven in randgebieden, in overgangen tussen beboste habitats zoals hagen, bomen en struiken, en meer open habitats zoals weilanden of gazons waar ze zich voeden met insecten, wormen, slakken, en andere kleine dieren. Het is dan ook een typische soort voor parken, tuinen en kleinschalige agrarische en bosrijke landschappen, vooral in de tweede ring rond Brussel.
Het creëren van groene ruimtes met gevarieerde beplanting en fauna-vriendelijke omheiningen moet daarom helpen om de egel te laten overleven in Brussel, ondanks een gecompliceerde stedelijke context.
Om deze soort te bevorderen
- Plant dichte hagen en struikgewaszones waar egels hun nest kunnen maken.
- Behoud dichte en doornige braamstruiken en struiken waar egels zich kunnen verschuilen voor roofdieren.
- Geef de voorkeur aan laat maaien en inspecteer maai- en maaisgebieden zorgvuldig voordat je maait of snoeit.
- Leg stapels dood hout, stenen hopen, en bundels dood hout aan: ze bieden schuilplaatsen en herbergen slakken en slakken.
- Laat in een hoek van de tuin stapels dode bladeren of takken van het snoeien van hagen.
- Creëer of herstel overgangszones tussen beboste gebieden en open omgevingen.
- Maak een natuurlijke vijver met zacht hellende oevers en voorzie een uitgangsmogelijkheid voor het geval van een val (bijvoorbeeld een grote tak).
- Installeer egelpassages en geef de voorkeur aan omheiningen die doordringbaar zijn voor dieren in het wild.
- Plaats een egelverblijf: een houten kist waarin hij zijn nest kan maken.
- Verbied het gebruik van rodenticiden (rattenvergif, vergiftigd graan, enz.), die ook egels kunnen doden.
- Verbied het gebruik van pesticiden, vooral slakkenkorrels op basis van metaldehyde, zijn potentieel dodelijk voor egels en katten. Biologische korrels op basis van ferramol of ijzerfosfaat zijn minder schadelijk voor zoogdieren, maar verminderen het aantal slakken en dus de voedselbronnen.
- Vermijd het kort maaien van gazons, wat de voedselbronnen beperkt.
- Vermijd het wieden rond de voet van hagen, egels nestelen zich daar graag.
- Sla nooit met uw hark in een hoop gras of bladeren, omdat daar egels kunnen zitten.
- Verplaats geen blad- of houtstapels zonder te controleren op mogelijke aanwezigheid van kleine dieren.
Egels verteren geen melk. Die veroorzaakt hevige diarree en kan dodelijk zijn. Bied je egel dus geen bakje melk aan en zet het bakje van je kat niet buiten (katten hebben geen melk nodig en verteren het ook niet goed).
Je kunt wel een bakje schoon water geven, wat altijd welkom is bij droog of warm weer. Vergeet niet om het dagelijks te verversen.
Cohabitatie in de tuin
Hoewel hij discreet is, is de egel vaak aanwezig in tuinen. Hij leeft dus samen met ons en onze huisdieren. Als carnivoor maakt hij vaak gebruik van de voerbakjes met brokjes of natvoer van katten, die op terrassen worden achtergelaten of bedoeld zijn voor zwerfkatten. Dat is niet per se wenselijk voor zijn gezondheid (hij is bijvoorbeeld niet 'ontworpen' om rundvlees te eten). Probeer daarom, indien mogelijk, katten niet buiten te voeren.
Hoewel melk absoluut verboden is, kan een bakje vers water worden overwogen tijdens warme dagen, hittegolven en droogtes. Ook hier kan hij profiteren van de bakjes van huisdieren.
Ideaal gezien is het, om de overdracht van ziekten en vlooien te voorkomen, het beste om het contact tussen huisdieren en dieren in het wild zoveel mogelijk te vermijden.
Herstel groene ruimten
In Brussel is de egel het op één na grootste slachtoffer van het wegverkeer, na de vos. Zijn verplaatsingen worden bemoeilijkt door wegen, trottoirs, muurtjes, hekken, gebouwde structuren ... Stuk voor stuk elementen die zijn leefruimte beperken en hem dwingen om zich meer te verplaatsen in een vijandige omgeving. Deze redenen verklaren waarom er maar heel weinig egels te vinden zijn in de eerste ring van Brussel.
Maatregelen om groene zones - met name tuinen - beter met elkaar te verbinden zijn daarom nodig om de sterfte van egels te verminderen en hun leefgebied te vergroten.
Let op voor robotmaaiers!
Steeds meer gehavende egels belanden in revalidatiecentra met ernstige verwondingen. Deze kunnen worden veroorzaakt door robots die 's nachts automatisch gazons maaien, wanneer egels op zoek zijn naar voedsel. Deze apparaten herkennen de egels niet. De egels bevriezen en rollen zich op tot een bal om met het gevaar om te gaan ... en de robot rijdt er niet rond.
- Gebruik geen robotmaaier 's avonds, 's nachts en in de vroege ochtend.
- Gebruik de robotmaaier alleen tussen 10u en 17u, de veilige periode voor de egels.
