Vos _{Vulpes vulpes}

De vos is de meest behendige van alle hondachtigen. Met zijn uitstekende aanpassingsvermogen veroverde hij het Brussels Gewest in de jaren 1980. Hij vindt er genoeg eten en een zekere rust. Hij is niet erg schuw en kan vanaf valavond tot in het hart van de stad worden gezien, hoewel hij vaker voorkomt in de tweede kroon, vooral in het zuidoosten van het gewest.

De vos is ongeveer zo groot als een kleine hond of een grote kat en heeft een roodbruine vacht in redelijk uiteenlopende schakeringen. De borst, de buik en de binnenkant van de oren zijn wit. De achterkant van de oren, de uiteinden van de poten en soms de punt van de staart zijn zwart. De punt van de staartpluim kan ook wit zijn. Hij heeft zwarte vlekken aan elke kant van zijn snuit.

Hoewel de vos volgens populaire verhalen een sluw dier is, is hij in feite gewoon een hondachtige met een groot aanpassingsvermogen.

Het is een klein, omnivoor, opportunistisch roofdier, een aaseter en een grote opruimer. Hij profiteert van onze steden, onze vuilnisbakken, de dieren die we doodrijden en soms van onze genegenheid om zich in grote getalen te vestigen.

De omzwervingen van de vos kunnen een aantal ongemakken veroorzaken. Hij weerstaat bijvoorbeeld maar met moeite aan de verleiding om kippenhokken binnen te dringen en vuilnisbakken te plunderen.

Aangezien Brusselse vossen over het algemeen gezond zijn en niet erg agressief tegenover mensen, zijn holen op lastige plaatsen (onder terrassen of tuinhuisjes) of hun uitwerpselen de belangrijkste oorzaken van overlast.

De vos ‘blaft’ of ‘keft’. Tijdens de voortplantingsperiode, vooral in de winter en het vroege voorjaar, maakt hij doordringende geluiden. Als deze geluiden u storen, vermijd dan des te meer verleidingen voor vossen in de tuin.

Hoe overvloediger het voedsel, hoe minder de vossen zich verplaatsen om het te vinden. Met andere woorden, hoe groter de beschikbaarheid van voedsel in de buurt, hoe kleiner het territorium van de vos. Een te hoge dichtheid van vossen in een beperkt gebied is echter niet gunstig voor de soort (concurrentie, conflicten, achtervolging, overdracht van ziekten) en bemoeilijkt de samenleving met de menselijke buren. Het is dus belangrijk om gemakkelijk beschikbare voedselbronnen in de stad te vermijden, zoals vuilnisbakken.

De vos vindt altijd wel iets te eten en weet veel beter wat hij nodig heeft dan wij. We hoeven hem dus geen vlees of brokjes te geven. Als we hem voeden kan hij ook minder schuw worden, wat kan leiden tot samenlevingsproblemen.

• Voer vossen niet! Als u een verzwakte vos aantreft, neem dan contact op met een opvangcentrum.
• Laat geen honden- of kattenvoer buiten staan als u weet dat er regelmatig vossen langskomen.

Kies de juiste vuilnisbakken

Als u in een gebied met veel vossen woont (vooral in het zuiden van Brussel), zijn hier een paar tips voor goed afvalbeheer.

• Recycleer voedselafval in een individuele of buurtcompost (behalve vlees- en visresten) of sorteer het in de oranje zak (inclusief vlees en vis).
• Gebruik stevige bakken met een deksel voor voedselafval, etensresten en voedselverpakkingen.
• Kies voor de gesloten containers die Net Brussel aanbiedt voor collectiviteiten en appartementsgebouwen.
• Laat de vuilnisbakken zo kort mogelijk op straat staan.
• Houd u aan de datums en tijden die Net Brussel heeft vastgesteld voor het buitenzetten van uw vuilnisbakken.

• Sinds 15 mei 2023 mag u bioafval (groenafval en voedselafval) niet langer in de witte zakken doen.

De vos, een wild dier

De stadsvos is niet schuw en wordt vaak gezien in de straten, parken en tuinen... vooral ‘s nachts, maar soms ook overdag. Hij gedraagt zich over het algemeen niet agressief tegenover mensen of huisdieren. Hij zoekt weinig conflicten op en vlucht liever dan het risico op verwondingen te lopen.

Toch zijn vossen nog steeds wilde dieren die zichzelf willen verdedigen als ze zich bedreigd voelen. Als een hond of kat te dicht bij hun jongen komt, willen vrouwtjes ze wellicht verdedigen. Katten en kleine honden zijn daarom kwetsbaar, dus vermijd dat ze in contact komen met vossen.

Zoals elk wild dier kan de rode vos drager zijn van ziekten en parasieten die overdraagbaar zijn op mensen, maar vaker op honden (en soms op katten). Over het algemeen vormen Brusselse vossen geen grote bedreiging voor de volksgezondheid en lijden ze onder deels overdreven vooroordelen.

• Hondsdolheid, een ziekte waar vossen drager van kunnen zijn, is in België meer dan 20 jaar geleden uitgeroeid. Waakzaamheid blijft geboden, aangezien besmette dieren uit het buitenland de ziekte kunnen overdragen op Belgische individuen.
• Alveolaire echinokokkose: Deze ziekte, veroorzaakt door een parasiet van de vos (de platworm Echinococcus multilocularis) die voorkomt in zijn uitwerpselen, is aanwezig in het zuiden van België, maar werd nog nooit in Brussel gedetecteerd. Zelfs bij blootstelling via accidentele inname van met uitwerpselen besmet voedsel, is de ontwikkeling ervan bij mensen zeer zeldzaam.
• Vogelgriep is vastgesteld bij enkele dode vossen in België en Frankrijk. De dieren zijn waarschijnlijk besmet geraakt door het eten van kadavers van zieke vogels. Er zijn geen gevallen van overdracht op mensen geregistreerd.

• Toxocariasis, eveneens veroorzaakt door een parasiet van het type rondworm (Toxocara canis), kan honden en katten (met T. cati) infecteren. Het is overdraagbaar op mensen, vaak voor kinderen, door inname van met dierlijke uitwerpselen besmette producten (bijvoorbeeld in zandbakken) of door contact met aarde, maar over het algemeen is frequente en herhaalde blootstelling vereist.
• In 2020 werd hondenziekte (ziekte van Carré) vastgesteld bij enkele Brusselse vossen. Deze door een virus veroorzaakte ziekte is niet overdraagbaar op mensen. Het wordt aangeraden om uw huisdier (vooral honden en fretten) preventief te vaccineren. Raadpleeg hiervoor uw dierenarts.
• Vossen kunnen drager zijn van sarcoptische schurft (mijt Sarcoptes scabiei canis), een huidinfectie door mijten die overdraagbaar is op honden. In zeer zeldzame gevallen kan deze vorm van schurft ook worden overgedragen op katten die verzwakt, ziek of oud zijn (feline schurft wordt veroorzaakt door een andere mijt). De overdracht gebeurt via direct contact of via besmette objecten. De parasiet blijft tot 48 uur levensvatbaar buiten het lichaam. De mijt plant zich niet voort op de menselijke huid. Bij direct en herhaald contact kunnen jeukklachten ontstaan, maar deze verdwijnen spontaan binnen enkele dagen als er geen nieuw contact is.

Een positief aspect van de aanwezigheid van vossen is dat ze helpen bij het reguleren van de populaties kleine knaagdieren, met name ratten, en het aantal teken beperken, waardoor de verspreiding van de ziekte van Lyme (borreliose) wordt tegengegaan.

Moet u bang zijn voor beten?

In de literatuur over stadsvossen wordt in het algemeen gesteld dat vossen niet agressief zijn tegenover mensen en niet spontaan aanvallen. In het review-boek over Urban carnivores (Gerth et al., 2010) wordt dit onderwerp in het hoofdstuk over de stadsvossen zelfs niet besproken. 

In recente jaren meldden de buitenlandse media wel een handvol geïsoleerde gevallen van kleine kinderen (baby’s, kleuters) die door een aanvallende vos werden gebeten. Het ging daarbij telkens om een situatie waarbij een vos dermate vertrouwd was met de menselijke nabijheid, dat deze zich vlakbij een woonruimte bevond en daar een (slapend) kind beet. Aanvallen van vossen op kinderen bestaan dus, maar zijn zeer uitzonderlijk. Het feit dat het om een wilde en ‘omstreden’ diersoort gaat, maakt dat deze voorvallen disproportioneel veel persaandacht krijgen in vergelijking met de duizenden jaarlijkse gevallen van hondenbeten, vaak van het eigen huisdier, met dodelijke afloop.

• Zorg voor vosbestendige hokken voor uw kippen, konijnen, cavia's en andere huisdieren.
• Beperk afval en andere potentiële voedselbronnen zoveel mogelijk (huisdiervoer, overrijp fruit, gescheurde of open vuilniszakken, slecht beheerde compost enz.).
• Neem contact op met een wildopvangcentrum als u een gewonde of zieke vos ziet en voer hem niet. Tijdens het voortplantingsseizoen kunnen vossen vermagerd zijn en een slechte vacht hebben, maar dat betekent niet dat ze ziek zijn.
• Vergeet niet om uw handen en het fruit en de groenten uit de tuin grondig te wassen. Dierlijke uitwerpselen kunnen pathogene organismen bevatten.
• Om vossen buiten te houden uit hokken die zich direct op de grond bevinden, kunt u deuropeningen, vensters en dakramen voorzien van draaikieppanelen en stevig hekwerk.
• Wees extra voorzichtig als u een kitten of een zieke of gewonde kat hebt. In zeldzame gevallen vallen vossen katten aan.
• Laat uw kat of hond ontwormen en uw hond of fret inenten tegen de hondenziekte. Raadpleeg uw dierenarts.
• Houd huisdieren 's nachts binnen en houd honden aangelijnd in parken en natuurgebieden.
• Zorg ervoor dat uw huisdieren worden behandeld bij een infectie of bij een vermoeden van schurft en informeer uw dierenarts over de mogelijkheid van contact tussen vossen en uw huisdieren. Het is ook mogelijk om een preventieve behandeling toe te passen om infecties te voorkomen. Raadpleeg hierover ook uw dierenarts.

• Voer vossen niet.
• Probeer een vos niet te aaien of te lokken en raak een dood dier niet aan.
• Verspreid geen stoffen van dierlijke oorsprong op uw gazon. Vossen kunnen worden aangetrokken door de geur en het gazon beschadigen door er gaten in te graven.

Voorkom dat vossen zich vestigen

Als er geen hol in uw tuin is en u niet wilt dat vossen er zich vestigen:

• Als u een compostvat hebt, zorg er dan voor dat het goed afsluit, voedt het met genoeg bruine materie om geuren te beperken en doe er geen vlees- of kaasresten in.

• Vermijd lege ruimtes onder terrassen, schuurtjes en gebouwen om te voorkomen dat ze daar holen maken. Een gat van 12 cm breed is al groot genoeg voor een volwassen vos!
• Laat niets rondslingeren dat vossen kan aantrekken, zoals voer voor huisdieren, speelgoed (ballen), schoenen of sokken... Vossen brengen dat alles graag naar hun hol om de jongen te vermaken.

• Vermijd chemische afweermiddelen: dit zijn biociden die onder de wetgeving vallen. In België is geen enkel vossenwerend product toegestaan. De meeste producten die verkocht worden tegen honden en katten zijn ook illegaal.
• Vermijd ultrasone middelen: afgezien van de soms hoge kosten, zijn er zeer weinig gegevens over hun werkelijke doeltreffendheid, die waarschijnlijk sterk varieert van het ene model tot het andere. Ze hebben waarschijnlijk ook een negatieve invloed op andere diersoorten.

Als het hol er al is

De aanwezigheid van vossen in een tuin kan gepaard gaan met bepaalde problemen: gaten en holen, resten van kadavers (veren, botten enz.), stinkende uitwerpselen, conflicten met huisdieren enz.

De vos is een beschermde soort. Als hij zich al bij u heeft gevestigd, zijn zijn habitat, voortplantingsplaats en leefomgeving ook beschermd. Vossen keren elk jaar terug naar dezelfde plek of erven de familieholen. De holen zijn dus altijd beschermd, ook als de dieren er niet zijn.

Om een hol te dichten is een vergunning nodig van Leefmilieu Brussel. Uw aanvraag wordt onderzocht en u kunt tips krijgen. Als het advies positief is, krijgt u een autorisatie die de interventiemethoden en -perioden voorschrijft.

• Dicht holen nooit zonder toestemming.
• Blokkeer de ingangen van bewoonde holen niet, want dan kunnen er dieren in opgesloten raken, vooral vossenjongen.